Deyimleşerek dilimize yerleşen bu söz, konuya yabancı kalma halini anlatmak için kullanılmaktadır. Benim en son Milliyet Gazetesi'nin 20 Ağustos 2013 tarihli nüshasında rastladığım “Hac bu sene kurbana denk geldi" cümlesi de medyamızın dine Fransız kaldığını gösteren örneklerden biridir.
Medya-din ilişkisi en yoğun Ramazan'da yaşanmaktadır. Bundan dolayı medyanın Ramazan'la ilgili tuhaf haberlerini listelemeye kalksak vaktimiz yetmez. Medya-din ilişkisindeki tuhaflıklar sadece bilgi eksikliğinden kaynaklanmıyor. Din-medya ilişkisinde, bazen komik, bazen provokatörist, bazen cahilce haberlerin temelinde beş gerekçe tespit etmek mümkün. 1. Dini bilgi eksikliği, 2. Seçkinci bakış, 3. Magazinci yaklaşım, 4. Ticari kaygı, 5. Dinin medya ile dil uyuşmazlığı.
Hutbe ile vaazı, Cuma salası ile cenaze salasını, imsak ile iftarı karıştırmak; hac ile kurbanın zaman zaman tevafuk ettiğini ya da Cuma namazının evde kılınabileceğini sanmak dini konulara vâkıf olunmayışından kaynaklanan durumlara örnek sayılabilir. “Gazeteci dini konularda tam bilgi sahibi olamayabilir" diyebilir miyiz? Yapılan hatalar, gazetecilerin derinlemesine bilgi sahibi olmamalarından değil genel-geçer dini malumata sahip olmamalarından kaynaklanıyor. Bu hataları yapanlar genelde sermaye yapısı güçlü medya kuruluşları olduğuna göre, ekonomi, magazin veya emlak editörü çalıştırdıkları gibi ilahiyat editörlüğü de ihdas edebilirler veya musahhih servisini bu yönüyle güçlendirebilirler.
Cumhuriyet dönemi aydınının milletine karşı yaşadığı yabancılaşmayı en çok din konusunda görebiliriz. “İslam ilerlemeye engeldir" şeklinde özetlenebilecek dogmatik bir görüşle dine yaklaşım gösteren aydınların yönettiği gazetelerde dinle ilişkili haberlerin yalan-yanlış ve dışlayıcı muhtevalarla çıkmasından doğal ne olabilir ki! Dindarların yobaz ve gerici olarak tanımlanmaları, komik hatta iğrenç tipler olarak çizilmeleri maalesef her dönem karşılaştığımız sorunlar oldu.
Bazı medya yöneticilerinin kendini halktan üstün gören elitist tavırları, onları dindara soğuk davranmaya ittiği gibi ön yargılı olmalarına da sebep olmuştur. Mesela 2012 yılına bir gazetecinin “Kafede otururken 3-4 kişi, elinde kaldırım taşlarıyla oruç tutmadığımız için saldırmaya kalktı" şeklindeki sosyal medya iletisi bu önyargıya örnek sayılabilir. Oysa işin gerçeği aynı gazetecinin 'cam silen kişilerin zabıtaya saldırması' olduğunu anlatan sonraki paylaşımlarıyla ortaya çıktı. Gazetecinin tashihine rağmen Vatan ve Milliyet gazeteleri olayı abartarak okuyucularına duyurmuşlardı. Hem de ne başlıklarla. Maalesef “Oruç tutmayana saldırılıyor" algısı üzerinden her dönemde onlarca haber yapılmaktadır. Oruç tutmadığı için birine şiddet uygulanmışsa onun haberi yapılabilir ama defalarca böyle yalan haberlere imza atmak gazetelerimizin dindara yönelik önyargısından kaynaklanmaktadır. Bu ön yargının doğurduğu dil, zaman zaman İslamafobik sınırları aşabilmektedir.
Yanlışlıkla vaktinden önce açılan iftarlar, türbelerde yapılan ilginç seremoniler, sakızın orucu bozup bozmayacağı, neler yenirse orucun kolay tutulacağı, ilginç yemek tarifleri gibi konular her Ramazan'ın rutin haberleridir. Orucun folklorik, kültürel ve insani detaylara sahip olması medya-din ilişkisinde magazinci yaklaşımın Ramazan ayında tavan yapmasına neden oluyor. Ramazan'ın otuz gün sürmesi de gazetecileri her an yeni ve farklı haber arayışına itmektedir.
Ramazan'a ait bazı hususların, farklı habercilik tarzıyla okuyucuya sunulması insanların bu aya ilgisini arttıracağını ve bilgilendirici bir fonksiyonu olabileceğini düşünüyorum. Çünkü Ramazan ayı sahip olduğu değerler ve toplumsal karşılığı sebebiyle ekonomiden edebiyata, sanattan tarihe, gastronomiden müziğe kadar hayatın pek çok alanına etki etmektedir. Ancak medya bütün bu detaylara mercek tutarken Ramazan'ın ruhuna hassasiyet göstermesi gerekir.
Medyamızın doğru örnekler vermek konusunda zayıf kaldığını hepimiz görüyoruz. Ramazan'ın bir festivalmiş gibi yeme-içme ve eğlenme zamanı olarak algılanmaya başlanması veya hurafelerin sahih bir dini vecibe gibi ekranlarda sıklıkla yer almasında toplumun kendi eğilimleri kadar medyanın Ramazan'la ilgili ortaya koyduğu yaklaşımın payı büyüktür. Bu noktada “Medya, olanı yansıtır" savunması doğru değildir, medya olanı bazen aynen, bazen pire gibi, bazen deve gibi yaparak vermektedir. Medya, olaya, onu bağlamından ayırarak medyatik bir gen yüklemektedir. Maalesef, hiç olmayan bir şeyin olmuş gibi haber yapıldığına da şahit olmaktayız. “Yalansa tekzip edin" tarzındaki cevaplar bu tip yayın organlarının pişkin ifadelerindendir.
Ramazan ayı, piyasaları her anlamda hareketlendirmektedir. Sağlığa zararları defalarca açıklanan kolalı içeceklerin bile Ramazan'a dev bütçeli reklamlarla girmeleri ticari boyutun büyüklüğünü göstermektedir. Medya, bu ticari hareketliliğin oluşturduğu dev Ramazan reklamlarından yüksek pay almak, okur/izleyici sayılarında düşüşe sebep olmamak hatta yeni kazanımlar sağlamak hem de takipçileri arasındaki oruçluların beklentilerini karşılamak amacıyla Ramazan'la ilgili özel çalışmalar yapmaktadırlar. Gazetelerde özel sayfalar veya ekler, TV'lerde iftar ve sahur programları, okuyucu ve izleyicilere Mushaf hediyeleri, dini film ve diziler medyanın ramazan çalışmalarından başlıcalarıdır.
Bu noktada medyadan, kendilerini toplumun dini otoritesi gibi düşünmemeleri, takipçileriyle buluşturdukları hocaları titiz seçmeleri, orucun ruhuna uymayacak haber ve görsellikten kaçınmaları, Ramazan'ı yeme-içme ve zayıflama ayı olarak lanse etmemeleri ve yozlaşmaya sebep olan hurafelere yer vermemelerini istemeliyiz.
Medya organlarının bir kısmının Ramazan ayına Fransız kalmalarına, oryantalist yaklaşımlarına, hurafeleri öne çıkarmalarına bakarak “İyi de neden böyle oluyor?" diye sorabiliriz. Yukarıda saydığım dört madde (bilgi eksikliği, elitist duruş, magazincilik, ticari kaygı) bu durumun nedenleridir. Ancak, dinin amacı ve kullandığı dil ile medyanın amaç ve dilinin temelde farklı olduğunu da gerekçeler arasına koymalıyız. Dinin amacı kulluk, ahlak, dayanışma, nefis terbiyesi, adalet iken ve medyanın amacı takipçi arttırmak, kazanç elde etmek, yakın olduğu siyasi-sosyal gruplara bilinirlik sağlamaktır. Din de, medya da yaygınlaşmak ister; ancak dinin dili hikmet ile davet iken medyanın dili olayı gerçekliğinden kopararak yeni bir imaj ile duyurmaktır.
Medya ile dinin varlık sebepleri farklı olduğu için din-medya ilişkisinde her zaman itiraz edeceğimiz durumlarla karşılaşacağız demektir. Hatta sermaye sahibi ve kadrosu tamamen dini hassasiyete sahip insanların yayın organlarında bile, diğerleri kadar olmasa da, dinin ruhuna aykırı yayınlara şahit olabiliriz. Neticede din gerçeklik/hakikat ve inanç üzerinden medya ise imaj ve algı dünyasında referanslarla yol almaktadır.
Diyanet İşleri Başkanı Mehmet Görmez'in şu satırlarını tekrarlamak faydalı olacaktır. Şöyle demiş: “Dini takvim yaprağına, Ramazan ve cuma saatine indirgeyen bir medya Müslümanlığı tarzı bir ilişkiyle medya-din ilişkisi sağlıklı bir zemine oturamaz. Hâlbuki dinin ondan beklediği bir cuma sayfası hazırlaması değil yalan haber yapmamaktır, olanı olduğu gibi aktarabilmesidir, insanları yanıltmamaktır, şaşırtmamaktır, kişinin mahremine girmemektir ve hiç kimseye iftira atmamaktır. Dünün Türkiye'sinde irtica söylemi ne ise bugünün dünyasında İslamofobi odur."
Kâbe'den teravih ve hac yayınları; alanında uzman ve yaşamıyla örnek olan hocaları takipçileriyle buluşturmaları; Kur'anı Kerim ve dinî kitap hediyeleri; mukabele programları, dünyanın her yöresinden Müslümanların yaşamlarına dair yayınları ile lüks mekânlarda yapılan iftarlara ve israfa yönelik aleyhteki duruşlarını ise medyanın dini hayat konusunda gerçekleştirdiği başarılı çalışmalar olarak listeleyebiliriz.
Medyanın din konusunda dinin amacına, ruhuna, diline uygun yayınlarının artmasını diliyorum. Bunu sağlayacak olan şey ise dindarların dinin amacına uygun yaşamaları ve medyaya bu noktada yön verme haklarını kullanmalarıdır. Müminlerin ve medyanın unutmaması gereken şudur: Ramazan Kur'an, oruç, namaz ve dua ayıdır.
