Çanakkale Savaşı'nın 100. yılı, ülkemizde ve savaşın tarafı olan diğer ülkelerde özel bir şekilde anılıyor. Kitap yayınları ile savaşı ve sonuçlarını anlamaya yönelik faaliyetler de mevcut. Çanakkale Savaşı ile ilgili kitap yayınlarını ikiye ayırmamız mümkün. Tamamen genelde destansı anlatımlar içeren eserler ve savaşın safhalarını, gelişimini, sonuçlarını anlatan, ciddi değerlendirmeler. İkinci türden kitapların yayını konusunda ise bir ağırlık söz konusu. Bunun sebeplerinin başında, Çanakkale Savaşı, her ne kadar savaşın komutanlarından biri Mustafa Kemal olsa da, Cumhuriyet'in ilk yıllarında geçmişin izlerini silme yönündeki gayretler geliyor diyebiliriz. İster istemez Enver Paşa'nın başkomutan vekili olarak en tepede durduğu bir destan, Cumhuriyet tarafından ihmal edilince, ortaya kapatılması vakit alacak bir boşluk doğuyor.
Savaşın galibi ve kahramanı taraf olmamıza rağmen, yabancı literatür, bizim çalışmalarımızdan daha zengin. Bunu basit bir internet aramasında bile görebiliyoruz. Son 10 yılda yabancı literatürden Türkçeye aktarılan eserlerde bu anlamda bir artış gözlemleniyor. Aktarmaya çalıştığımız bu manzaraya yapılan son ve belki de en önemli katkı, ünlü İngiliz savaş muhabiri Ellis Ashmead-Bartlett'ın bu savaşa ilişkin en önemli ve en derli toplu kitabı olan Uncensored Dardanelles'in Türkçe olarak yayınlanmasıdır. Bartlett, 19. yüzyıl sonundan itibaren dünyanın farklı bölgelerinde birçok savaşı yerinde gözlemlemiş, döneminin en ünlü savaş muhabiridir. Kendisinin daha önce iki kitabı Türkçeye tercüme edilmişti. Bir tanesi, Çanakkale Savaşı devam ederken, İngiliz gazetelerine geçtiği haberleri içeren Çanakkale Gerçeği, diğeri de Balkan Harbi döneminde Osmanlı ordusu ile birlikte Trakya'da yaşadıklarını içeren Türklerin Rumeliye Vedası. Bartlett'ın hacim olarak küçük olan ilk kitabında yer alan metinler, telgraf yoluyla İngiltere'ye gönderilmeden önce savaş sansür komisyonunun kontrolünden geçmiştir. Bu sebeple yazar, bütün her şey olup bittikten sonra, komisyon tarafından sansürlenmiş görüşlerini de içeren ve büyük resmi okura eksiksiz ve en sağlıklı şekilde aktaran, ilkinin belki iki katı hacimdeki ikinci kitabını, yani Sansürsüz Çanakkale'yi kaleme almıştır.
Yayınlanışının üzerinden 95, eserde anlatılanların üzerinden tam olarak 100 yıl geçtikten sonra, bu eserin Türkçe olarak Türk okurlarına ulaşıyor olması önemli. Bartlett iyi bir savaş muhabiridir ve gözlemleri mutlaka ciddiye alınır. Herhangi bir savaş muhabiri, olan biteni okura aktaran bir isimden ibaret değildir. Mesleğinin kendisine sağladığı tecrübeyle, İngiliz ordusunun harekâtlarını etkileyebilecek konumdadır. Deniz savaşlarının bitiminde, kara savaşlarının başlangıcı zamanı bölgeye ulaşan Bartlett, klasik İngiliz detaycılığı sayesinde, gelişmeler hakkında çok ayrıntılı notlar tutmuş.
Eserin takdiminde çok önemli bir detay bilgiye daha ulaşıyoruz. Türkçe tercümeyi yayına hazırlayan editör Hamdi Akyol'un aktardığına göre, Bartlett'ın daha önce basılan Çanakkale Gerçeği adlı eser meğer sansürlü imiş! Sansür üstelik iki yönlü. Birincisi, İngiliz savaş komisyonunun sansürü, ikincisi ise daha yazıldığı dönemde, 1916 yılında hemen İngilizceden tercüme ettiren Osmanlı genelkurmayının “pozitif” sansürü. Bartlett eserinde Türk ordusu ve Türk milleti için abartılı veya ölçülü herhangi bir övgü belirtmediği halde, Türkçe tercümede asıl metne abartılı övgü ifadeleri eklenmiş!
Sansürsüz Çanakkale
Ellis Ashmead-Bartlett
Çev. Arzu Tüfekçi
İz Yayıncılık
2015
384 sayfa
