Ruhlar alemine yapılan yolculukların bilinen en eskisine Sümerlerin ünlü Gılgamış metninde rastlanmaktadır. Gılgamış tabletlerinde (12.tablet) en dikkat çeken bahis öteki dünyaya yapılan yolculuktur. Sümer''in mitik kahramanı Gılgamış, toprağın çürüteceği bedenini ölümsüz kılmak için ''Dilmun ülkesine'' (cennete) yolculuğa çıkar, ölümsüzlüğün yolunu, Sümerlilerin Nuh''u Utnapiştim''den (Ziusudra) öğrenmeye çalışır. Sasaniler döneminde yaşamış ünlü Zerdüşt din adamı Ardaviraf''ın cennet, cehennem ve berzahı içeren seyahatinden de haberdarız.
Koyu bir Katolik olarak bilinen Dante 14. yüzyılın ilk yarısında kaleme aldığı İtalyan edebiyatının en ünlü epik şiiri kabul edilen 14.233 dizelik İlahi Komedya eserinde de sırasıyla inancın en derin konuları cehennem, araf ve cenneti işler. Yaşam sonrası kurgusal bir seyahat gibi görülse de İlahi Komedya (''İlahi'' kelimesi sonradan eklenmiştir) içerik ve form olarak Ortaçağ ile Rönesans arası geçiş dönemin Hıristiyanlık algısına yaslanmıştır. Dante''ye bu yolculuğu boyunca Araf tepesine kadar Latin şair Vergillus rehberlik eder. Bu aşamadan sonra Cennet''i ömrü boyunca kendisine tutkuyla bağlı kaldığı Betarice ile gezer. İncil''de cennete tam 622 yerde, cehenneme ise sadece 15 yerde göndermede bulunulduğunu hesaba katarsak Dante''nin öte dünya mekanları tasvirlerinde incilden çok dönemin kaynak dışı algıları ve Yunan ve Roma mitolojisine dayandığını söyleyebiliriz. Bilindiği gibi Dante bu eserinde Ortaçağ Hıristiyan dünyasında dilden dile dolaşmakta olan bir hurafeye göre, Hıristiyanlığı değiştirmiş papalığa namzet bir kardinal olarak kabul etmek gibi korkunç ve çirkin bir hataya düşer. Dante Hıristiyanlığın üstüne bölücülükle başka bir din getirme planları kurduğunu düşünerek Hz. Muhammed''i cehennemin 10.dairesinin 9.hendeğine gönderme cüretinde bulunur.
Hiç kuşku yok ki muhayyel de olsa insan kaleminden vücut bulan cehennem ve cennet tasvirleri belli bir dünya ve inanç algısının tezahürü olmak gibi bir gerçekliğe sahiptir. Dini kaynakların insan idrakine yaklaştırmak için özet geçtiği ya da alagoriye başvurduğu öte dünya sahnelerini bir öykü ya da şiir gibi edebi bir metinle hakikati örselemeden dile getirebilmek kolay bir iş değil. Günümüz hikayeciliğinin genç ve özgün ismi Güzide Ertürk böyle bir zorluğu da göze alarak geçtiğimiz günlerde Dante''nin İlahi Komedya''daki üslupsuzluk ve fütursuzluğuna cevap niteliğinde yeni bir hikaye kitabıyla okuyucu karşısına çıktı. ''Öbür Dünya Öyküleri'' ismini verdiği kitapta biz de yazarın kılavuzluğunda önce cehennemi, sonra arafı ve sonra da cenneti gezmiş görmüş gibi oluyoruz. Güzide Ertürk daha önce ''Düşeş'' isimli hikaye kitabıyla dikkat çekmiş bir isim. Belli ki hikayede sürekli yeni imkan ve arayışlar hazır bir muhayyile ve zihin yapısına sahip. Gerçekten gerçeküstüne doğru irtifa eden bir iç bakış zenginliğin gözden kaçmıyor. Söz konusu olan dini gerçeklikse ve üstelik bu fizikötesi bir hakikate işaret ediyorsa hikayede kurgusal bir manevra alanı yaratmak her şeyden evvel ustalık gerektirir. Güzide Ertürk bu konuda mümkün mertebe dikkatli. Fakat bunun bir kurgu olduğunu hiçbir zihne kaynaklık etmeyeceğinin de bilincinde. Bu yüzden cennet, cehennem ve araf konusunda geleneksel anlatılardan azami ölçüde yararlanmayı ihmal etmemiş. Ayet ve hadislerin modern insanın idrakine indirgemeye çalıştığı öte dünya sahnelerini tahayyül ve tasavvur penceresini aralık tutarak vermeyi denemiş. Ve bunu önemli ölçüde başarmış da. Kitabın sonuna aldığı notlarla hangi sahneyi neye istinaden öyküye yerleştirdiğini ifade ederek okuyucunun sahih bir zihinsel istikameti takip etmesin yardımcı olmuş. İlk uğrak mekanı cehennemdir. Burayı bir köprü güzergahından geçerek zihnimizi uyararak görüntülemeye çalışır yazar. Daha çok geleneksel anlatıya denk düşen ''Sırat köprüsü'' olmalıdır bu. Bu bölümde mekanı ve görüntüyü tamamlayan etkin isimler Selman, cehennem meleği Kaim, günahkar Müslüman İhsan, cehennem bekçisi Malik. Meleklerin özellikleri insani bir kimle sunularak okuyucu tasavvuruna müsait hale getirilmiş. Bu bölümde en dikkat çekici ve belki de hikayenin varlık sebebi sayılacak sahne peygamberimize kaşı pervasız ve fütursuzca kalem oynatan Dante''nin cehenneme fırlatılmasıdır.
Hikayede cehennemin günahkar ehlinden İhsan Dante''ye sorar: '' Söyle kimsin sen?, Nasıl bir günaha saptın da Tanrı seni böyle cezalandırdı? Dante şöyle cevap verir: '' bir zamanlar kendi mürekkebimle akıttım yazgımı. Kabusum kaleme aldığım o defterde. Yaratılmış ruhların en güzelini bile karaladım. Şimdi lütfen bana yardım et. Alnıma kara bir leke gibi sürülen defterimi yakıp Rabbin huzuruna varayım. Kutlu ruhtan af dilemek için ayaklarına kapanayım.'' Kitabın ikinci bölümünde yer alan ''Araf'' öykülerinde elif, lam, mim ve sad''ın cennetle cehennem arasındaki serüveni metaforik bir dille anlatılıyor. Harflerin –huruf-u mukataaların-ve surelerin de konuşturulup hikayeye dahil olduğu Araf''tan sonra cennet yolculuğu ile hikaye tamamlanıyor. Anlatılan öte dünya mekanları içerisinde en etkili olanlar aynı zamanda üzerine şifahi ya da yazılı rivayetlerin bol olduğu mekanlar; yani cehennem ve cennet. Araf''taki gezinti daha çok soyut ve müphem. Cennet hayallerimizin ötesindeki mutlak mutluluk mekanı olduğuna göre tahayyül ve tasavvur da bir yere kadar ancak yardımcı olabiliyor meramımızı anlatmakta. İçindeki cenneti keşfedebilenler ancak onu yazıya sığdırmaya muktedir olabilirler. Gitmeden evvel götürmek, görmeden evvel göstermek şairlerin ve hikayecilerin işi olsa gerek. Gerçek dışılıkla gerçek üstülük ve de gerçeğin kendisi arasındaki farkı tefrik etmek isteyenler için, sahte gündemlerle oyalandığımız şu günlerde sahici gündeme dönebilmek için okunması gereken bir eser.
Öbür Dünya Öyküleri
Güzide Ertürk
Şule Yayınları
Ekim 2014
151 sayfa
