|

Edirne şehrini geçmişiyle okuma

Trakya Üniversitesi Rektörlüğü tarafından yayınlanan Riyaz-ı Belde-i Edirne adlı kitap Osmanlı İmparatorluğu''na 92 yıl başkentlik yapmış olan Edirne''nin tüm mekân ve kişilerinin bilgilerinin yer aldığı eşsiz bir şehir tarihi özelliğini taşıyor.

Gülcemal Bahtışen
00:00 - 29/09/2014 lundi
Güncelleme: 18:55 - 29/09/2014 lundi
Yeni Şafak
Edirne şehrini geçmişiyle okuma
Edirne şehrini geçmişiyle okuma

Süheyl Ünver kültür dünyamızı keşfetmek için yaptığı seyahatlerde büyük bir itina ile özel defterler tutardı. Bu defterlere gezilerde dikkatini çeken bir manzara ya da tarihî bir yapı olduğunda çantasından yanından ayırmadığı küçük suluboya takımlarını çıkarıp resmeder yahut yöre halkında işittiği ilgi çekici sözleri kaydeder, tabiatiyle orada geçirdiği zaman dilimindeki kayda değer hadiseleri de ihmal etmezdi.

Basılı eserlerinin 100 kadarının ve Süleymaniye Kütüphanesi''ndeki koleksiyonunda bulunan 23 defteri Edirne ve kültürü üzerine olan Ünver, 6-10 Eylül 1966 tarihinde Edirne''ye yaptığı beş günlük bir gezi esnasında tuttuğu defterine 9 Eylül günü şu notu kaydetmişti:

''9. 30''da Selimiye Kütüphanesi''ne geldim. 12. 15''e kadar çalıştım. Bilhassa Bâdî Efendi yazmalarıyla meşgul oldum. Mühim notlar aldım.''

Süheyl Bey''in bu notunda ismi geçen Bâdî Efendi de kim ola? Verebileceğimiz en kısa cevabı verelim: Tıpkı Süheyl Bey gibi kalbi Edirne için çarpan biri. O kadar ki, Osmanlı''ya 92 yıl payitahtlık yapmış bu şehre dair kaleme aldığı 3 ciltlik Riyaz-ı Belde-i Edirne adlı eseri sebebiyle hasenat defterinin sahifeleri hala açık…

ŞEHRİN HAFIZASI KAYIT ALTINDA

Osmanlı dünyasının Batı''ya meylinin adının konulduğu yıl olan 1839''da Edirne''de dünyaya gelen Bâdî Efendi, mahalle mektebinden sonra Selimiye Camii''nde Molla Fenarî''ye kadar Arapça, Hafız Divanı''na kadar Farsça ve Mültekâ''ya kadar fıkıh okumuş, ayrıca matematik üzerine de dersler almıştı. Selimiye Camii''nde gördüğü bu hususî dersler esnasında bir gün Edirne''ye dair bir eser kaleme almayı aklının bir köşesinden geçirmiş midir dersiniz?

Ahmed Bâdî Efendi 1863''te başladığı devlet memurluğunda Edirne, Trabzon, Diyarbakır, Konya, Bursa gibi şehirlerde başkâtiplik, vergi tahrir müdürlüğü, emlak müdürlüğü gibi çeşitli vazifelerde bulunarak –ayrıca Bursa''daki hizmetlerinden dolayı üçüncü rütbeden Osmanlı nişanı ile de taltif edilmişti- 1907''de emekli olmuştu.

Bâdî Efendi''nin sergüzeştini tipik bir Osmanlı memurunun hayat hikâyesinden farklı kılan doğup büyüdüğü ve çeşitli aralıklarla yaşadığı Edirne''ye kayıtsız kalmaması ve şehrin hafızasını kayda geçirmesidir.

Birinci cildin başında, ''İnsanlık ve Osmanlılık şanına layık olmak üzere hiç olmazsa küçük bir hizmet olması düşüncesiyle doğup büyüdüğü şehir olan Edirne''nin bir tarihinin olmadığını, bunun büyük bir eksiklik olduğunu, kendisinin yetersiz olduğunu kabul etmekle beraber bu eksikliği başkalarının tamamlamasını beklemenin doğru olmayacağını ve bu görevi kendisinin üstlenmek hevesinde olduğunu'' söylerse de devlet vazifeleri niyetini gerçekleştirmeye müsaade etmez ve 20 yıl sonra Edirne''ye döndüğünde Vali Hacı Ahmed İzzet Paşa''ya bu düşüncesini açmayı tasavvur eder.

Tam o esnada Vali, Bâdî Efendi''ye böyle bir işi teklif ederek, ''Edirne''nin düzenli bir tarihinin olmadığını, bu kentten birçok âlim, şair ve yazar yetiştiği halde kimsenin bu tarihi yazmaya yanaşmadığını'' söylemiş ve kendisine her türlü desteği vereceğini belirtmişti.

KÜLLİYAT NASIL YAZILDI?

17. yüzyılda yaşayan Edirneli tarihçilerden Abdurrahman Hıbrî''nin Edirne''nin 1359-1633 yılları arasını anlattığı tarihi olan Enisü''l-Müsâmirîn''i yer yer düzelten ve 1633''ten 1900''e kadar olan 267 yıllık dönemi de içeren kapsamlı bir Edirne tarihi olarak tarif edebileceğimiz Riyaz-ı Belde-i Edirne 16 yıllık bir çalışmanın verimi olarak 3 cilt halinde yazıldı.

Birinci ciltte Edirne''nin camileri, mescidleri, medreseleri, tekkeleri, zaviyeleri, hamamları, köprüleri vb. yapılar; ikinci ciltte valiler, kadılar, vezirler, emirler, şairler, âlimler, şeyhler, hattatların hayat hikâyeleri; üçüncü ciltte idarî sınırları Selanik ve Çatalca arasında bulunan ve Edirne''ye bağlı Tekirdağ, Kırklareli, Dedeağaç ve Gümülcine vs. yerler ve buralarda yetişen önemli isimler hakkında bilgilere yer verilmiştir.

Kendisini ''câmi''u''l-hurûf (harfleri toplayan, bir araya getiren)'' olarak tavsif eden Bâdî Efendi, istifade ettiği kaynakları bir liste halinde eserinin başında veriyor. Ayrıca yazım aşamasında çeşitli arşiv belgelerinden, gazetelerden, mezar taşlarından da istifade ettiği anlaşılıyor.

Eserin dili ve üslubu hakkında bir fikir vermesi açısından Edirne''nin incisi Selimiye''den nasıl bahsedildiğine kısaca bir göz atalım:

''(…) Bu cümleden birincisi ve a''lâ ve a''zamı ve metânet ve rasânet ve cesâmet ve nezâket cihetince ahseni Taşodalar mahallesinde Sultan Selim caddesinde 100 numarada vâki Sultan Selim Han-ı Sânî hazretlerinin nam-ı hümayunlarına mensub olan câmi-i şeriftir ki yüz seneden ziyade muammer olan medâr-ı iftihâr-ı erbâb-ı sanâyi-i Osmaniyân Koca Mimar Sinan marifetiyle saray-ı atikten müfrez arsa üzerine bina olunmuş (…) bu cami-i şerifin ruy-ı zeminde ile''l-ân misl ü naziri görülmemiştir.''

Trakya Üniversitesi Rektörlüğü tarafından 5 kitap halinde yayınlanan Riyaz-ı Belde-i Edirne adlı kitabı okumadan önce çağdaş bir Edirne tarihi diyebileceğimiz Serhattaki Payıtaht: Edirne adlı harika kitabı tavsiye olunur. 1998 yılında Sabri Koz ve Nedret İşli Beylerin editörlüğünde hazırlanan eser bu şehri tanımak için iyi bir başlangıç niteliğinde.

Unutmadan ekleyelim: Ahmed Bâdî Efendi''nin yaklaşık bin cildi aşkın eseri de bugün Edirne Selimiye Kütüphanesi''nde bulunuyor. Yazımızın başında Süheyl Ünver Hocamızın defterinden alıntıladığımız satırlarda bahsi geçen ''Bâdî Efendi yazmaları'' ile kastedilen de kuvvetle muhtemel Riyaz-ı Belde-i Edirne olsa gerek.

Eser ortayken sözü ne kadar da uzattık! Bâdî Efendi''nin Meriç, Tunca ve Arda nehirlerini anlatmaya başlarken yazdığı bir beyit ile biz de sözümüzü hitama erdirelim o halde:

Edirne şehrine cennet dense vechi var

Mazhar-ı evsâf-ı ''tecrî tahtie''l-enhâr''dır

Kitabın Künyesi:

Riyaz-ı Belde-i Edirne:

20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edirne''si

Ahmed Bâdî Efendi

Haz:Niyazi Adıgüzel/Raşit Gündoğdu

Trakya Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları

5 cilt

il y a 10 ans