Modernleşme tarihine kadar büyük oranda şiire, şifahi kültüre, hayrete, hayran bırakmaya, irfana, hazza dayalı edebiyat geleneğine sahip olarak gelen Türkler, Batılılaşma hareketleri sonrasında başladıkları yeni türlerde de aynı geleneği sürdürdüler. Tanzimatçılar, Servet –i Fünuncular, Milli Edebiyatçılar bu şekle, üsluba ağırlık veren geleneği yeni kavramlar ve hislerle donatmanın ötesine geçemediler. Garipler, II. Yeniciler, varoluşçular ya da 80 sonrasının hesaplaşma, içeçekilme, sorgulama edebiyatçıları aynı retoriği kendi dönemlerine, olaylarına, bireylerine uygulama konforunu sürdürdüler.
Retorik yoğun edebiyatımız, düşünceden, fikirden sürekli kaçtı. Batılılaşma dönemi edebiyatı siyasetin, gündemin yedeğinde kendine hep bir yer bulmak isteyenlerin etkisinde kaldığı için Tanzimat ile başlayan ''düşünce'' ve ''hassasiyet'' ortamını sonraki yıllarda ''ideolojik'' kaygılarla dağıttı. Edebiyatımız dönemlerle anılmaya başladı, her dönem yaklaşık 10 yıllık aralıklara dayanıyordu. Dünya sisteminin genel paradigmasında 20 – 30 yıllık yenilenmeler olmasına rağmen Türkiye''deki işleyişe, ideolojik kayganlığa bağlı olarak bu süre 10 yıla kadar düşüyordu.
Edebiyat incelemeleri Türkiye''de düşünce ve felsefe üzerinden yapılmaz. Belki edebiyatın düşünce ve felsefeden kaçan tarafı bunda etkilidir fakat kritik yapanların da fikri gözlük takınmaktan kaçınmalarında yetersizliklerinin payı hayli etkili. Hasan Bülent Kahraman''ın Türkiye''de Yazınsal Bilincin Oluşumu adını verdiği ikinci kitabı hem edebiyat tarihine fikir çerçevesinden baktığı hem edebi akımlarla gelenek ve fikir arasında irtibat kurduğu için önemli bir yere sahip. Edebiyatçıların çok önemsedikleri aktüel edebiyat üzerine yazmadığı, ''tanıtıcı kritik''e tevessül etmediği, belli bir kampın sözcülüğünü üstlenmediği daha önemlisi fikir ile edebiyatı ele aldığı yani teorik kaldığı için Kahraman''ın bu kitabı muhtemelen çok da fazla görülmeyecek. Esasında mesele tam da burada başlar. Edebiyatın beslendiği kaynağın menşei ve ideolojiyle fikir arasındaki tercihler Batılılaşma karakterimizin bir sonucu.
Kahraman''ın Tanzimat ve dolayısıyla yeni edebiyat için söylediği ''proje'' tanımlaması, etkisini güçlü biçimde bugün bile sürdürmektedir.
Hasan Bülent Kahraman''ın yeni bir sosyal demokrasi arayışı içinde bulunan kimliğinden, gelenek ve yeni muhafazakâr bir arayışa doğru geçişi bu kitabın gerekçesi aynı zamanda.
Kahraman süreklilik ve değişim kavramları etrafında tartıştığı gelenek fikrini edebiyat cephesinden alırken esasında Türk edebiyatına bir temel, kök arayışı içindedir. Neoliberal dönemde, bir fikir ve felsefeden uzak olan edebiyatın yeniden üretilen dilin köklerini arama gayreti Kahraman''ın 2000''ler sonrasındaki yeni muhafazakâr dönemle irtibatını kurarken bir yandan da genel planda edebiyatın ''bütünlüğü'' endişesi üzerinden yeni bir modernlik arayışını da özetler. Her muhafazakârın temel endişesi olan gelenek ve modernlik dikotomisi Hasan Bülent Kahraman''ın nezdinde 1839''da düğümlenir.
Kahraman''ın gelenek arayışı bu tarihin öncesine geçmez; dolayısıyla Neoliberal dönemde AK Parti iktidarının Kemalist vesayetleri kaldırma adı altında yapıp ettiklerini, genel siyasal ve entelektüel gayretlerin son yıllarda Türk modernleşmesini Cumhuriyet''ten başlatma çabasına, ''modernlik kesintisi''ne itirazı olarak da okumak gerekir bu kitabı. Kahraman edebiyatımızın kaynağından, geçmişinden habersiz olduğunu yakınarak anlatırken kitabına bir gerekçe de göstermiş olur. Menşe fikrinin modern temellerinin yeni tür muhafazakârlık içindeki yeri elbette modern edebiyatın geleneksel kaynaklarla bağlantısının yeni bir yorumundan çok farklıdır.
80 sonrası edebiyata büyük bir yer ayıran Kahraman, kopuşun, modern gelenekten ayrışmanın, düşünceden ve felsefeden bağımsızlaşmanın nedenini de bu dönemin ideolojik hayal kırıklığına vurguyla anlatmak ister. 80 döneminin içekapanık ve fikirden azade bireysel döngülerinin ardından gelen köksüz, savurgan ve pervasız bir postmodern edebiyat, Kahraman''ın vurguladığı ''süreklilik ve bütünlük'' kavramları etrafında temellendirdiği gelenek fikrinin doğmasına neden olmuş gibi görünüyor.
Türkiye''nin Neoliberal dönemde, yeni dindar burjuvanın genişlediği, ''maaşlı burjuva''nın sol – liberal – İslamcı kesimde bir ''isyan'' doğuracak kadar kutsandığı, siyasallığın devlet dışı alana yayılması gerektiği taleplerinin bulunduğu bir evrede, değişim ve gelenek vurgusu bu yeni tür muhafazakârlık arayışının edebiyattaki bir yansıması olarak tezahür ediyor. Modern gelenek arayışı için bir takım teklifler sunan Hasan Bülent Kahraman bu bağlamda devlet, siyasallık ve burjuva eksenindeki sivil alan vurgusunu öne çeker.
Siyasallığın kadim Türk tarihinde görüldüğü gibi devlet dışında tanımlanamayacağı ve yaygınlaştırılamayacağı gerçeğini Kahraman''ın bilmemesi imkânsız. Tanzimat veya bizim Batılılaşma dönemi edebiyatının gelenek oluşturmaya elverecek bir membaı barındırıp barındırmayacağı ise tartışmayı gerektirecek tezler. Yeni bir muhafazakârlık ve gelenek arayışı içinde Kahraman''ın yeni burjuvanın bu beklentiyi ne kadar karşılayacağı zaman içinde netleşecek. Önemli bir hakikat var ki Batıda edebiyatı doğuran yeni zihni, yeni insanı, yeni felsefeyi şekillendiren burjuvanın benzer bir etkisinin Türkiye''de görülüp görülmeyeceği öngörüsü bu toprakların karakterine bakılmadan yapılıyor!
Türk modernleşmesinin ''projeci'' vasfı siyaset ve edebiyatta olduğu gibi sosyalist, muhafazakâr, İslamcı kimlikte hala canlılığını koruyor.
Hasan Bülent Kahraman
Türkiye''de Görsel Bilincin Oluşumu
Kapı Yayınları
Aralık 2013
280 Sayfa
