|

Sözlükle ansiklopedi arasında yeni bir tür

Mustafa Aydın'ın Güncel Kültürdeki Temel Kavramlar adındaki yeni kitabı, kavramların tarihini ve anlamlarını anlama sürecinde en çok kullanılan sözlükler ve ansiklopediler arasında ara tür olarak nitelenebilecek bir eser

Asım Öz
00:00 - 27/09/2011 Salı
Güncelleme: 22:37 - 26/09/2011 Pazartesi
Yeni Şafak
Sözlükle ansiklopedi arasında yeni bir tür
Sözlükle ansiklopedi arasında yeni bir tür

İnsanın varolanı nesnelleştirmesinin araçları durumundaki kavramlar, kültürel çalışmalar açısından önemli olduğu için bu alanla ilgilenenler bir biçimde sürekli olarak kavramlarla uğraşırlar. Çünkü “Varolan, ne türden olursa olsun, ancak insan düşünmesinin kavram kurma etkinliği aracılığıyla varolmaktadır. Gerçekten varolma ise bir bilginin konusu olabilmek demektir; varolanın, bilme-bilinme boyutunu kazanmış olması demektir."

Sözlükler hep pratik bir başvuru kaynağı olarak görülegelmiştir. Batı'da özellikle ansiklopedi ve sözlük geleneğinin yaratıcı edimi oluşturan bir yapısının olmasına rağmen, bizde, özellikle Cumhuriyet döneminde, sözlük çalışmaları özellikle faydacı ve eğitici amaçlarla hazırlanan kaynaklar sıfatını taşıyor daha çok. Mustafa Aydın'ın Güncel Kültürdeki Temel Kavramlar adındaki yeni kitabı, kavramların tarihini ve anlamlarını anlama sürecinde en çok kullanılan sözlükler ve ansiklopediler arasında bir ara tür olarak nitelenebilecek bir eser. Bilindiği gibi, sözlük ve ansiklopedi birbirinden farklı başvuru kitaplarıdır. Ansiklopediler, bugün internette bulunan genel bilgileri veren yapıtlardır. Genel bilgi için yol göstericidir, ama bilimsel araştırmalar için yetersizdir. Sözlük ise, sürekli başvurulması geren bir başvuru kitabıdır. Ahmet Mithat Efendi geleneği çerçevesinde bir yazarlık geleneğinden gelen Mustafa Aydın'ın çalışması güncel kültür içinde farklı alanlarda sıkça kullanılan bazı kavramların analitik dökümünü sunduğu için ansiklopedi ve sözlükten ayrışmaktadır.

ANALİTİK DÖKÜM

Elbette her şeyi bütün bütüne içermek gibi bir tamamlanmışlık iddiası da yok kitabın. Kendine özgü ve yeni yorumlara dayalı oluşuyla okunmazsa okunmaz kitaplar arasına girmeye ve elbette geliştirilmeye aday bir kitap. Önsözünün girişinde yer alan şu ifadeler bile Batı'nın determinist kültür anlayışını yansıtan hâkim sosyal bilim mantığının dışından bakışın yansıması niteliğinde: “Kavramlar düşünmenin yapı taşlarıdır. Düşünce binamızı onlarla kurarız. Bu durum insan olmanın en temel özelliklerinden birini oluşturur. İlk insan örneği olarak var edilen Âdem'in isimlerle donatılmış olmasının anlamı da budur.”

GELENEKSEL-MODERN YAŞAM

Seçtiği kavramları ortalama iki sayfada çerçeveleyen kitabın öncelikle adı üzerinde düşündüğümü belirtmeliyim. Kitabını adlandırmasıyla alakalı olarak şunları söylüyor Aydın: “Bu çalışmada güncel düşünce dünyamızda sık kullanılan birtakım kavramlar ele alınmıştır. Eserin adında kullanılan "Güncel Kültür" ifadesi geleneksel-modern yaşamakta olduğumuz kültürü ifade etmektedir. Bu bağlamda seçilen kavramların ortak özellikleri, sosyal-politik kültürel alanla ilgili olmalarıdır. Yani seçilen kavramlar başta genel sosyoloji olmak üzere kurumlar, örgütsel yapılar ve bunların disipliner sorunlarıyla ilgili kavramlardır. Dolayısıyla da, siyaset, din, aile, eğitim gibi kurumlar, felsefe, sosyoloji, antropoloji gibi disiplinler taranarak tespit edilmişlerdir. Genel olarak da bir sosyal bilim dili üzerinde durulmaktadır.”

BİR DİL KÜLTÜRÜ ÇALIŞMASI

Kavramlar hakkında genel bilgi vermenin ötesinde analitik dökümlü bir özellik taşıyan kitap açıklamalı dil kültürü çalışması olarak da anılabilir. Toplumsalın değişik tezahürlerini, ekonomik, toplumsal, siyasal ve kültürel değişmeleri anlamayı mümkün kılan kavramların yorumlanması bir büyük değişim süreci olarak modernleşme ile birlikte yorumlanmaktadır. Aydınlanma, bireyselcilik, cemaat, dünyevileşme, elitizm, feminizm, gelenek, hegemoni, kamusal alan, meşruiyet, nostalji, oryantalizm, popülizm, tarihselcilik, ulus, yorumsamacılık, zihniyet gibi bir çok önemli kavramın yer aldığı kitaptaki kavramlar sözlük mantığı esas alınarak sıralanmış. Öte yandan bazı kavramlar çok kullanılan halleriyle kitaba dâhil edilmiştir. Örneğin çoğu kere mo-dern Batı kültürünün tabiata uygun, içkin yapısını anlatmada kullanılan ve Türkçe'de doğacılık sözcüğü ile karşılanabilen natüralizm çalışmada doğacılık değil, natüra-lizm olarak alınmıştır. Çünkü bu kavramı doğacılık ile karşılamak ilk elde dağcılık gibi bir anlam bile ifade edebilmektedir.

Kavramlar Mustafa Aydın'ın daha önce çeşitli yerlerde yayımlanmış makalelerinden bilgiler de içeriyor. Otuz yılı aşkın zamandan beri süregelen düşünsel etkinliğinin yeni ürünler bağlamında bir açımlaması ve geliştirilmesidir diyebiliriz kitap için.



13 yıl önce