Dünya ekonomisindeki riskler ve risklere bağlı endişeler gün geçtikçe artıyor. Özellikle yüksek enflasyon ve yüksek enflasyona neden olan etkenlerin uzun vadeli olumsuz sonuçlarını minimize etmeye yönelik politikaların ekonomileri daraltacağı konusunda artık herkes hem fikir. Öyle ki Uluslararası Para Fonu (IMF), “Savaş Küresel Toparlanmayı Geciktiriyor” başlıklı bir rapor yayınladı ve bu yıla ilişkin küresel büyüme tahminini %4,4’ten %3,6’ya düşürdü. IMF demişken yeni bir tartışma var. Ona bir göz atalım.
Geçtiğimiz Perşembe günü ABD Hazine Bakanı Janet Yellen genel bir değerlendirme yapmak için basın toplantısı düzenledi. Yellen’ın Rusya-Ukrayna Savaşı’nın etkileri de dahil olmak üzere küresel ekonomiye etki eden konular hakkında da görüşlerini beyan ettiği toplantıda bir gazeteci ilginç bir soru sordu: IMF ve Dünya Bankası gibi Bretton Woods kurumlarının yeniden tasarlanması gerekmiyor mu? Bu sorunun nedeni toplantıdan 3 gün önce yine Yellen’ın Atlantic Council toplantısındaki konuşmasında yeni bir Bretton Woods çerçevesi önermesi ve bu hafta yıllık toplantıların yapan IMF ve Dünya Bankası kurumlarının yenilenmesi çağrısında bulunmasıydı.
Bretton Woods aslında ABD’de bir kasaba. Bu kasabayı bu kadar önemli kılan şey ise 1944 yılında bu kasabada düzenlenen konferans. Bretton Woods Konferansı’nda II. Dünya Savaşı’nı kazanacağı netleşen ABD’nin (kendi çıkarlarını gözetecek şekilde) tasarladığı küresel ekonomik sistem hayata geçirildi. Yani bugünkü yerleşik ekonomik anlayışın temeli orda atıldı ve IMF ile Dünya Bankası gibi kurumlar orada doğdu.
IMF’nin ilan edilen amacı; 190 üye ülkesinin tamamı için sürdürülebilir büyüme ve refah sağlamak. Bunu yaparken de üretkenliği, istihdam yaratmayı ve ekonomik refahı artırmak için gerekli olan finansal istikrarı ve parasal iş birliğini destekleyen ekonomi politikalarını inşa etmeyi amaçlıyor. Okuyunca güzel gibi görünüyor ama IMF’nin gerçekte ne işe yaradığını yakın tarihimizden biz çok iyi biliyoruz. Dahası bu konuda daha fazla bilgi edinmek isteyenlerin kendisi de eski bir IMF çalışanı olan Michael Mussa’nın “Zaferden Trajediye IMF ve Arjantin” kitabı faydalı olabilir.
Dünya Bankası da II. Dünya Savaşı sonrası yerle bir olan şehirlerin ve ülkelerin yeniden inşası ve kalkınmasını sağlamak üzere kuruldu. Şu anda da bankanın gelişmekte olan ülkelerde yoksulluğu azaltan ve ortak refah inşa eden sürdürülebilir çözümler sunmak üzere faaliyet gösterdiği ifade ediliyor.
Dönelim Yellen’a basın toplantısında sorulan soruya. Gazeteci, Yellen’a şu soruyu sormuştu: IMF ve Dünya Bankası gibi Bretton Woods kurumlarının yeniden tasarlanması gerekmiyor mu? Yellen ise şu yanıtı verdi: “Bu kurumlar Rusya’nın Ukrayna’daki savaşı ve Covid19 salgını dahil olmak üzere halihazırda karşı karşıya olunan birden fazla krizle başa çıkmak için tasarlanmadı”.
Yellen’ın söylediği gibi söz konusu kurumlar bugünün dünyasındaki sorunlara yeterli çözümü üretecek bir yapıya sahip değil. Yellen burada haklı. Ancak bu kurumlar zaten hiçbir zaman dünyanın geri kalanı için çalışmadı. Bretton Woods sonrası dönemde ABD’nin siyasi ve ekonomik çıkarları için bir kaldıraç vazifesi gördü. Dolayısıyla ABD’nin bugün bu kurumlar için yaptığı değişim çağrısının arka planının Yellen’in yüz ifadesi kadar masum olmadığını düşünüyorum.
