Bugünün yerleşik ekonomi sisteminin temelleri 1944 yılında atıldı. Söz konusu sistem 1944’ten bugüne defalarca sınansa da ilk kez bu kadar yoğun sorgulanıyor.
II. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru, savaşı ABD’nin kazanacağı kesinleşince savaş sonrası küresel ekonomik sistemin nasıl işleyeceğine ve kambiyo rejiminin nasıl olacağına karar vermek üzere 1944 yılı Temmuz ayında ABD’nin Bretton Woods kasabasında 44 ülkeden 700’den fazla delege bir araya geldi. Yapılan görüşmeler neticesinde toplantıya katılan ülkeler sabit para rejimini belirlemiş ve yerel para birimlerinin değerlerini ABD dolarını çıpa alarak saptamayı kabul etmiştir.
Diğer yandan ülkelerin kasalarında fiziki altın tutma oranlarını da azaltacak şekilde 1 ons altın 35 dolara endekslenmiş ve ülkeler rezerv olarak altının yanı sıra ABD doları da tutmaya başlamıştır. Tabii tüm bu sistemdeki olası ödemeler dengesi aksaklıklarını regüle etmek için de IMF yani Uluslararası Para Fonu’nun kurulması kararlaştırılmıştır. Tüm bu gelişmeler küresel ticarette hâkim paranın da ABD doları olmasının önünü açmıştır.
1944’ten bu yana sayısız ekonomik kriz gördük. Bunların bir kısmı yerel kalırken bir kısmı küresel bir şekle büründü. Özellikle küresel çaptaki krizler yerleşik iktisadi sistemin sorgulanmasının önünü açtı. Yakın tarihimizdeki finansal koşullara bağlı gelişen 2008 Küresel Finansal Krizi ve ekonomiye etki eden ekonomi dışı bir faktör olarak karşımıza çıkan Covid19’un neden olduğu 2020 Krizi’nin başlarında da “kapitalizmin sonu” veya “artık hiçbir şey eskisi gibi olmayacak” türünden yaklaşımlar ortaya atıldı. Özellikle Covid19’un etkileri ile bu konuda oldukça iddiaları yorumlara şahitlik ettik. Ancak bir şekilde yerleşik iktisadi sistem tüm bu krizlerden kendini kurtardı. Hatta itiraf etmeliyim ki hemen hemen hepsinden güçlenerek çıktı. Fakat bu kez ilginç şeyler oluyor.
Geçtiğimiz perşembe günü IMF Başkan Yardımcısı Gita Gopinath’ın yaptığı ilginç bir çıkış haber sitelerine düştü. Gopinath’a göre Rusya’ya uygulanan yaptırımlar doların hâkim rezerv para konumunu kaybetmesine neden olabilir. Elbette bunun nedenleri var. Örneğin bazı ülkeler hâlihazırda çeşitli sebeplerle dolardan uzaklaşarak yerel para birimleri ile karşılıklı ticaret yapıyorlar. Elbette şu an hacim çok yüksek değil ama dolarsız küresel ticaretin teknik olarak mümkün olduğunu ispat edecek büyüklükte.
Dahası Rusya-Ukrayna Savaşı’na bağlı olarak Rusya’ya uygulanan ambargo ve yaptırımlar işin rengini değiştirecek sonuçlar doğurabilir. Rusya dünyanın ikinci büyük petrol ihracatçısı. Doğalgazda ise en üst sıralarda. Hal böyle olunca Rusya’nın doğalgaz gelirlerini aldığı bankaların SWIFT’ten çıkarılması ve/veya Rus enerji emtialarına yaptırım uygulanması tüm bu ticaretin Dolar’dan diğer para birimlerine kaymasına neden olabilir.
Öte yandan ABD’nin doları ve doların değerini bir silah olarak kullandığına ilişkin oluşan genel kanaat de ülkelerin dolardan kaçış isteğini artırıyor. Bu bakımdan doların tahtı meselesinin bu kez daha ciddi sorgulandığını ifade etmekte fayda var.
