Dünyanın ilk daimi uluslararası savaş suçları mahkemesi olacak Uluslararası Ceza Mahkemesi, ABD'nin sert tehditlerine rağmen dün yürürlüğe girdi. Merkezi Hollanda'nın Lahey kenti olan UCM, soykırım, insanlığa karşı suç ve savaş suçuyla ilgili davalara bakacak.

BM Genel Sekreteri Kofi Annan, "mahkemenin, savaş suçlarını engellemesini ve hiçbir yönetici, devlet, cunta ya da ordunun insan hakları ihlali yapamayacağı günlere yaklaşmamızı sağlamasını umuyoruz" derken, ABD'nin engelleme çabası başarılı olmadı.

ABD dokunulmazlık istiyor

Çeşitli ülkelerde görev yapan Amerikalı askerleri için dokunulmazlık elde etmek isteyen ABD, mahkemenin ulusal egemenliğini ihlal edeceğini ve ülke sınırları dışında çalışan Amerikalı yetkililere ve askerlere yönelik siyasi amaçlı yargılamaları gündeme getirebileceğini savunuyor. ABD, UCM'de kendisi için "fiili dokunulmazlık teminatı" istiyor. İngiltere ise, UCM konusunda fikir değiştirmesi için ABD'yi ikna etmeye çalışıyor.

ABD ile birlikte aynı zamanda BM Güvenlik Konseyi daimi üyeleri olan Çin ve Rusya'nın da onaylamadığı UCM, insan hakları grupları ve birçok ülke tarafından, II. Dünya Savaşı sonrası Naziler'i yargılamak için kurulan Nürnberg Mahkemesi'nden sonra uluslararası adalet yolunda en önemli kilometre taşı olarak değerlendiriliyor.

UCM, uluslararası savaş suçları mahkemesinin ilki değil, ancak belirli bir dönem için belirli bir bölgeyi, kişileri ya da devletleri kapsayan diğerlerinin aksine ilk daimi mahkeme olacak. Nürnberg, II. Dünya Savaşı sırasındaki insanlık, savaş ve soykırım suçlarını yargılarken, Ruanda'da 1994'de yapılan soykırım ve eski Yugoslavya'daki 1992-1995 Bosna Savaşı sırasında işlenen savaş suçları için özel uluslararası mahkemeler kuruldu. UCM'nin merkezi olacak, Yugoslavya için uluslararası mahkemenin kurulduğu yer de olan ve "dünyanın hukuksal başkenti" nitelemesi yakıştırılan Lahey, aynı zamanda Uluslararası Adalet Divanı'na da evsahipliği yapıyor.

BM Güvenlik Konseyi'ne bağlı

UCM'de, bir devlet başkanından sıradan vatandaşa kadar herkes, sistematik cinayet, işkence, tecavüz ve seks köleliği de dahil insan hakları ihlalleriyle ilgili yargılanabilecek. Ulusal mahkemelerin yerine geçmeyecek, ancak sadece bu mahkemeler ağır suçları soruşturma ve yargılamada yetersiz kaldığında devreye girecek olan UCM, çalışmalarına başlamasından sonra işlenen suçlarla ilgili yargılama yapacak. Lahey'deki 16 katlı binasında bir avuç çalışanın görevi başlattığı UCM'de, ilk önce 2003 başına kadar başsavcı ve 18 yargıcın belirlenmesi çalışmaları yürütülecek.

UCM'de, Roma Anlaşması'nı onaylayan devletler, Güvenlik Konseyi ve mahkeme savcıları tarafından üç yargıcın onayıyla dava açılabilecek. Güvenlik Konseyi'nin, UCM'nin soruşturma ve yargılama gücünü "askıya alma" yetkisi bulunuyor.

Annan: Tarihi bir olay

BM Genel Sekreteri Kofi Annan, UCM'-nin yürürlüğe girişini "tarihi" bir olay olarak niteledi. Annan'ın sözcüsü tarafından yapılan açıklamada, bu mahkemenin yürürlüğe girişiyle "hukukun, uluslararası ilişkilerin merkezinde olacağı" vurgulanarak, "Bu tarihi olay, gelecekte işlenecek suçlara karşı caydırıcı olacaktır" denildi. Annan, bu mahkemenin, soykırım, savaş suçu ve insanlığa karşı suç işleyenlerin, herhangi bir ülkenin bu suçluları yargılama olanaklarına sahip olmaması veya yargılamak istememesi durumunda bile, adalet tarafından yargılanmasına olanak tanıyacağını kaydetti.

ABD'nin Uluslararası Ceza Mahkemesi'ne katılmaması ve Bosna'daki İstikrar Gücü'nün (SFOR) görev süresinin uzatılmasını veto etmesi üzerine NATO büyükelçileri acil toplantı yapma kararı aldı. NATO nezdindeki daimi büyükelçilerden oluşan Kuzey Atlantik Konseyi Türkiye saatiyle 16.00'da biraraya geldi.

74 ÜLKE TARAFINDAN ONAYLANDI

1998 Roma Anlaşması'yla kurulan UCM'yi onaylayan ülkeler şunlar: Almanya, Andorra, Antigua-Barbuda, Arjantin, Avusturya, Belçika, Belize, Benin, Bolivya, Bosna, Botswana, Brezilya, Bulgaristan, Costa Rica, Danimarka, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Dominik, Ekvador, Estonya, Fiji, Finlandiya, Fransa, Gabon, Gana, Gambiya, Güney Afrika, Hırvatistan, Hollanda, İngiltere, İspanya, İsveç, İsviçre, İrlanda, İtalya, İzlanda, Kamboçya, Kanada, Kıbrıs Rum Kesimi, Letonya, Lesotho, Liechtenstein, Lüksemburg, Macaristan, Makedonya, Mali, Marşall Adaları, Mauritius, Moğolistan, Namibya, Nauru, Nijer, Nijerya, Norveç, Orta Afrika, Panama, Paraguay, Peru, Polonya, Portekiz, Romanya, San Marino, Senegal, Sierra Leone, Slovakya, Slovenya, Tacikistan, Trinidad ve Tobago, Uganda, Uruguay, Ürdün, Venezuella, Yeni Zelanda, Yugoslavya, Yunanistan.

TÜRKİYE DE İMZALAMADI

ABD yönetimini eleştiren diplomatik gözlemciler, Washington'un mahkemeyi, daha göreve başlamadan 'sakatlamak' istediğini ifade ediyorlar. ABD'nin tavrının, doğrudan Uluslararası Ceza Mahkemesi'ni hedef aldığı belirtiliyor. İsrail Adalet Bakanı haftalık kabine toplantısında İsrail'in UCM'nin kuruluş anlaşmasını onaylayamayacağını belirtti. İsrail, işgal altındaki topraklarda yeni yerleşim yerleri açmaktan dolayı mahkemede yargılanmaktan endişe ediyor. Anlaşmayı imzalamayan ülkeler arasında Türkiye, Rusya, Çin, Pakistan ve Hindistan bulunurken, Ortadoğu'da Ürdün anlaşmayı onaylayan tek ülke oldu.