Ana Sayfa
Gündem
Politika
Ekonomi
Dünya
Aktüel
Spor
Yazarlar
Televizyon
Sağlık
Bugünkü Yeni Şafak
657'liler Ailesi
Bilişim
Çalışanın Sesi
Diziler
Düşünce Gündemi
İzdüşüm
Kültür-Sanat
Nar-ı Beyza
Okur Sözcüsü
Röportaj
Sinema
Yemek
Zamanda Yolculuk
Bize Yazın
Abone Formu
Temsilcilikler
Reklam
Künye
Arşiv

Yeni Şafak'ta Ara

	Dücane CÜNDİOĞLU dcundioglu@yenisafak.com.tr

Dünkü yazımda, 'görme' ve 'işitme' yetileri arasındaki farka işaret etmek suretiyle işitme'nin hayal yetisini harekete geçirmesine mukabil, kötüye kullanımı halinde görme'nin bu aslî yetimizi insafsızca körelttiğinden söz etmiş ve dolayısıyla "görülür olana düşkünlük" gösteren modern insanın başlıca mahrumiyetinin -tek kelimeyle- 'hayal ve tahayyül' olduğunu dile getirmiştim.

Geleneksel kültürümüzde resim ve heykel sanatlarının yokluğunun basitçe bir "dinî yasak"tan kaynaklanmış olmayıp aksine bu konuda bilinçli bir tercihin rol oynadığı -hiç değilse!- ehlince malumdur. Bu bilinçli tercihe asırlar boyunca kuşaktan kuşağa süregelen bir "gönül terbiyesi" eşlik ettiği içindir ki eserleriyle zihnen/fikren irtibat kuramasak bile tarihsel olarak varolmuş sadece bize özgü bir sanattan ve sanat anlayışından bugün kekeleyerek de olsa söz etmek imkânı bulabiliyoruz.

Görme yetisinin kötüye kullanımının günümüzde suret'in mânâ'ya galebe çalmasına yol açtığı çok açık! Ne gariptir ki bugün salt hayal etmek bile insanı yoran, hatta korkutan bir eylem haline gelmiş durumda. Öyle ki dış-duyularının sınırlarına indirgemedikçe eşya ile temas edemeyen modern insanın hayal-hânesi neredeyse hiç ses vermiyor; 'somut' deyince aklına masa, 'soyut' deyince hava geliyor. Sebebi sorulduğundaysa masayı gördüğünü ve ona dokunduğunu söylüyor. Kendisine 'büyük' denmeye görsün, bu sefer hemen aklına ya fili, ya deveyi getiriyor; 'hayal' sözcüğünü hayalet'le, o güzelim 'hayalet'i ise beyaz çarşaflara bürünmüş ecinnilerle karıştırıyor. Ne yazık ki 'manevî' sözcüğünün karşısına bir çırpıda 'maddî'yi yerleştiriyor ve fakat manevî'nin mânâ'dan türemiş olduğunu hatırına bile getirmeyip sözümona "manevî değerler"i sadece dinî ve ahlâkî olanla eş tutuyor.

Dilerseniz, yakın çevrenizde küçük bir anket yapıp 'manevî' sözcüğünün anlamını sorunuz. Tecrübeyle sabit, doğru cevabı alamayacaksınız. (Bu sözcüğün Batı dillerinde gerçek anlamıyla karşılığını bulana aşk olsun!)

Madde'den cismi anlayan yeni kuşaklara, cism'in başka, madde'nin daha başka olduğunu nasıl anlatabilirsiniz? Anlatamazsınız. Hâl böyleyse, 'maddî' ile 'cismanî'yi hiç anlatamayacaksınız demektir. 'Figür'ün bizim dilimizdeki karşılığı şekil, 'form'un karşılığı ise suret'tir. Dileyenler biçim'le, biçem'le uğraşadursunlar, ben bu arada, ehl-i irfanın dilinde suret'in 'cisim' karşılığında kullanıldığını; 'suret'in yerine ise mânâ'nın geçtiğini hatırlatmakla yetineyim.

Neymiş, manevî değerlermiş? Hadi oradan!

Görme'nin tasallutu altında gittikçe güçsüzleşen işitme/duyma/dinleme yetimizin bize kaybettirdiği bedelin (hayâlâtın) miktarına işaret etmek uğruna farklı bir alandan, sinema sanatından bir örnek vermekte yarar görüyorum. Dilerseniz, yönetmen Atıf Yılmaz'ın şu tesbitleri üzerinde biraz düşününüz:

- "Senaryolarımı hep kendim yazıyordum. "Bir Şoförün Gizli Defteri"nde, biraz da Aka Gündüz'ün romanının çağrıştırdığı bir tekniği, ilk kez iç monoloğu kullandım. İç monologlardaki, şoförün oldukça hamasî sözlerinin seyirci tarafından alkışlandığını duyduğumda, ister istemez iç monolog, Türk sineması, Türk seyircisi üzerinde düşünmeye başladım.

Sonuç, ortalama seyircimizin işitme duygusunun, görme (yani görerek algılama) duygusuna göre daha gelişmiş olduğu doğrultusundaydı. Kuşkusuz zaman içinde değişebilirliği olan bu saptamamın temelinde, masallar gibi, destanlar gibi, halk hikâyeleri, Karagöz ve seyirlik oyunlar gibi geleneksel sanatlarımızın tamamen söze dayalı olmaları, göze değil, kulağa hitab etmeleri yatıyordu. Sıradan ticarî filmlerimizin hareketli bir fotoroman izlenimi bırakmasının nedeni de herhalde bu alışkanlığımızdı. Doğru olan, belki bu özelliğimizi düşünmeden reddetmemek, bu ve buna benzer, Batı kültüründen farklı özelliklerimizden yararlanarak yeni taze bir senteze varabilmekti. ("Hayallerim, Aşkım ve Ben", s. 126, İstanbul, 1991)

Sentez'in gerçekleşebilmesi için önce bir tezin ve bir de anti-tezin olması gerekir. Ne yazık ki bugün ortada, tarafları bulunan böylesi bir karşıtlığa tanıklık bile edemiyoruz. Çünkü 'işitme' yetimizle birlikte maneviyâtımız, maneviyâtımızla birlikteyse hayallerimiz ber-taraf olmuş durumda.

Geri dön

Yazdır

Yukarı