Yedikıta Tarih ve Kültür Dergisi'nin son sayısında yer alan belgede, Mescid-i Nebevi'nin tamirinde kullanılacak paranın nereden kazanılacağından hangi işçilerin çalıştırılacağına, bunların davranış şekillerinden eşyaların nasıl korunacağına ve temizliğe dair hususlar yer alırken, "Hazreti Peygamber'in mübarek ruhlarını hoşnut edecek surette hareket edilmesi" istendi.
Mekke'den Medine'ye hicret eden Hazreti Muhammed, devesinin çöktüğü arsayı satın aldı. İslam Peygamberi, buraya kendisi de bizzat çalışarak, mescit, yanına da bir ev yaptırdı. Hz. Muhammed, vefatından sonra bu eve defnedildi. Halifelerden Ebubekir ve Ömer'in cenazeleri de burada toprağa verildi.
İslam Peygamberi'nin kabrinin bulunduğu Medine'deki mescit, Müslümanların en çok ziyaret ettiği ve namaz kıldığı kutsal mekanların arasında bulunuyor. Hac veya umre ziyaretinde bulunan Müslümanların da burada en az 40 vakit namaz kılınmasına özen gösteriliyor.
Osmanlı Arşivi'nde ilk kez ortaya çıkan çıkan belge, Osmanlı'nın bu kutsal mekana olan hassasiyetini ortaya koyuyor.
Sultan I. Abdülmecid dönemine ait, 1850 tarihli 9 maddelik "Mescid-i Nebevi'yi Tamir Nizamnamesi"nde kutsal mekanın tamiratına ilişkin yer aldı. Tamirat için hazırlatılan 9 maddelik nizamname, Osmanlı'nın çalışma usulü ve mukaddesata hürmetinin belgesi niteliğinde.
Nizamnamenin birinci maddesinde tamiratın sorumluları "Mescid-i Nebevi Şeyhülharemi Hafız Dilaver Paşa bu meclisin merciidir. Ebniye-i Aliyye Memuru Edhem Paşa reis olup, azası tamirat yardımcısı Hurşid Efendi ve Ebniye-i Aliyye Muavini Salih Efendi ile Şeyhülharem'in kethüdasıdır. Meclis ayrıca Ebniye-i Aliyye Katibi Esad Efendi, Yoklamacı Bedri Efendi, Mühendis Salih ve Mehmed Efendiler, Başmutemed ve taşçı ustalarından oluşmaktadır" şeklinde belirtildi.
Nizamnamenin ikinci maddesinde yer alan "Meclis haftada tayin olunacak iki günde bir Ebniye-i Aliyye Memuru Edhem Paşa'nın konağında toplanacak ve acil bir durumda ise bu iki gün hazır olunup, diğer günler icabına göre toplanıp işlerin halli için çalışmalar yapılacaktır" ibaresi, haftada iki gün toplanılacağını, ayrıca acil bir durum olması durumunda özel olarak bir araya gelineceğini hükme bağladı. Belgede, tamirat için kararların nasıl alınacağı da ayrıntılı şekilde anlatıldı.
Hazreti Muhammed'in mübarek ruhlarını hoşnut edecek surette hareket edilmesinin önemine vurgu yapılan madde ise şöyle:
"Meclisin en önemli vazifesi, fermanda da sıkıca tenbih buyurulduğu üzere, Peygamber Efendimiz'in (SAV) mübarek ruhlarını hoşnut edecek surette hareket edilmesini temin etmektir. Gerek memurlar gerekse amele, son derece hürmetkar hallerini daima muhafaza etmelidir. Reis ve azalar, ref-i asvat (ses yükseltmek) gibi adaba mugayir hareket edilmemesine ve amelenin taharetine (maddi-manevi temizlik) fevkalade dikkat etmek mecburiyetindedir. Bu hususların hilafına hareket müşahede ederlerse hemen uyarıp, bir daha olmaması için sıkı tedbirler almalıdır."
Tamir için gerek İstanbul ve Mısır'dan gönderilen eşya ve mühimmat ile gerek Medine-i Münevvere'de tedarik edilen tuğla ve diğer eşyayı her türlü telef ve hırsızlıktan korumanın önemine değinilen maddede, mesafe uzak olduğu için eşyaların tedariki ve getirilmesinin de çok meşakkatli olduğu belirtildi. Belgede bu maddenin devamında "Ayrıca Sultan Abdülmecid Han bu hayırlı tamiratın bir an evvel tamamlanmasını arzu etmektedir. Bunun için malzemeler korunmalı ve küçük büyük kim olursa olsun para karşılığında bile olsa eşya satmak zinhar yasaktır" denildi.
Tamiratta görevlendirilen işçi ve ustaların başka yerde çalışmasının yasaklanmasıyla ilgili maddede ise şu bilgilere yer verildi:
"Bu övünülecek tamiratta çalışmak üzere Maliye'den ödenek ayrılarak gönderilmiş olan taşçı, doğramacı, nakkaş, dökmeci, demirci, tuğlacı gibi usta ve ameleler, Osmanlı Devleti'nin bizzat maaşlı işçileri oldukları için başka yerlerde yevmiye ile çalışmaları veya çalıştırılmaları katiyen yasaktır. Bu işçilerin nasıl hareket edecekleri ve haklarında uygulanacak muamele evvelce kendilerine güzelce ve etrafıyla ilan ve beyan edilecektir. Bunlar diğer yevmiye ile işleyen amele gibi her gün Yoklamacı Efendi ve Başmutemed tarafından yoklanacaktır. Bulunmayanlardan hasta olan yahut geçerli özrü bulunanlar, hususi deftere kaydedilecektir. Bu aylıklı işçilerden bazıları hastalık veya buna benzer sebeplerle işe devam edemezlerse aylıklarına dokunulmamak kaydıyla bunlar hakikaten çalışmaya müsait midir, değil midir araştırılıp, meclise haber verilecektir. Hiçbir özrü olmayıp ötede beride gezmiş veya gizlice başka yerlerde çalışmışsa uyarılacak ve işe gelmediği günler yevmiyesinden kesilecektir. Tekrarı halinde yine yevmiyesi kesilip, sıkıca ikaz edilecek ve arkadaşları da bunlara kefil tutulacaktır. Hasta ve halsiz olanların ise doktorlar tarafından vakitlice tedavi ettirilmesi yine bu meclisin vazifesindendir."
Belgenin yedinci maddesinde kullanılacak eşyanın nereden temin edileceği belirtilirken, sekizinci maddesinde işin mükafatına ilişkin bilgiler yer aldı. Maddede "Bu tamir, mükafatı büyük bir iş olduğu kadar, adabına riayet edilmediği takdirde cezası da çok şiddetlidir. Meclisin en başında bulunan paşasından en hafif iş gören amelesine kadar, tembellik gösterip usul ve adaba dikkat etmeyenlerin dünya ve ahrette yakayı kurtarmaları zordur. Peygamber Efendimiz'in (SAV) ruh-ı muallalarını hoşnut etmek için her an uyanık olunmalıdır. Bu husus bizzat padişahımızın fermanıdır" ifadelerine yer verildi.
Son maddede ise nizamnamenin, hem Şeyhülislamlık hem de Meclis-i Vala'da yapılan toplantılar neticesinde hazırlandığı aktarıldı.
