Ege’den Marmara denizine doğru uzanan Çanakkale Boğazı tarihin her döneminde önemli oldu, bu boğaza hakim olmak için pek çok savaş yapıldı. Bunların en önemlisi şüphesiz ki Çanakkale Savaşı’ydı. Avrupa’nın büyük devletlerinin güçlü donanmalarına karşı 9 ay boyunca tek başına savaşan Osmanlı, kimsenin ummadığı bir zafer kazandı. Sonunda İtilaf devletleri Çanakkale Geçilmez diyerek geri dönmek zorunda kaldılar. Bu yıl 100. Yılını kutladığımız Çanakkale Zaferi, hala önemini yeterince anlatamadığımız, genç kuşaklara aktaramadığımız bir tarih sayfası olarak duruyor önümüzde. Çanakkale’yi tam anlamıyla anlatan bir film bile çekemedik. 100. Yıl nedeniyle gerek AVM’lerde, gerek belediyelerde, gerekse çeşitli kurum ve kuruluşlarda düzenlenen pek çok etkinlik var. Var evet fakat bunlar Çanakkale’yi gelecek nesillere anlatmak için yeterli mi? Düzenlenen konserler, konferanslar, sergiler, Çanakkale ruhunu yansıtabiliyor mu? Bu düşüncelerden yola çıkarak nerede nasıl etkinliklerin yapıldığına baktık. Çanakkale konusuna yıllarını veren ve danışmanlık yapan araştırmacı yazar isimlerin de görüşlerini aldık. Çanakkale Geçilemedi, peki acaba biz Çanakkale sınavından geçebildik mi?
Çanakkale söz konusu olunca öncelikle kültür sanat etkinlikleri göze çarpıyor. 43. İstanbul Müzik Festivali Çanakkale’nin 100. Yılı nedeniyle açılış konserini besteci, keman virtüözü ve şef Hasan Niyazi Tura’nın Çanakkale Üzerine Senfonik Şiir eseriyle yapacak. Konser 31 Mayıs Pazar akşamı, 19:00’da Lütfi Kırdar Kongre ve Sergi Sarayı’nda gerçekleştirilecek. Kültür Turizm bakanlığı Devlet Opera ve balesi Genel Müdürlüğü ise 100. Yıl konserini 2 Nisan 2015’te Londra KingPlatz’da verecek. İran’dan 9 ay önce Türkiye’ye gelen “Master Of Persia” grubu da Çanakkale Savaşları’nın 100’üncü yılı nedeniyle “Dünyada Sevgi ve Barış” teması altında bir konser düzenleyecek. Konsere İran, Lübnan, İsrail, Gürcistan, Bulgaristan, Dubai ve Türkiye’den de gruplar katılacak. Cemal Reşit Rey Konser Salonu’nda ise Bilkent Senfoni Orkestrası, sekiz Türk bestecinin bu proje için besteledikleri eserleri ilk kez 18 Mart akşamı saat 20.00’de seslendirecek. Hemen sonraki akşam yine CRR’de Şef Fatih Yener yönetimindeki İBB Kent Orkestrası Türk Halk Müziği Topluluğu Çanakkale Şehitlerini Anma Konseri için sahne alacak ve Çanakkale destanı için hazırladığı özel repertuvarını dinleyicilere sunacak.
Belediyeler konferanslar, konserler, sergiler, tiyatro oyunları, imza günleri düzenleyerek 100. Yılı anıyorlar. Sultangazi Belediyesi gerçekleştireceği etkinliklere “100.Yılında Çanakkale” konulu bir sempozyum ile başladı. Çanakkale’yi anlatan “Esir” tiyatro oyunu, şehitlerimiz için 250 hatim ve Mevlid-i Şerif okunmasının yanı sıra Çanakkale gezisi de düzenlenecek. Çekmeköy Belediyesi 22 Mart Pazar saat 20.00’de Türk Halk Müziği korosuyla Turgut Özal Kültür Merkezi’nde, Çanakkale’ye özgü parçalardan oluşan bir konser gerçekleştirecek. Tuzla Belediyesi ise 100. Yıl için 100 Etkinlik düzenliyor. 100 etkinliğin ilki olan 100. Yıl Özel Sergisi’nde Çanakkale’den getirtilen eserler sergileniyor. Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesi sergiler, tiyatro ve sinema gösterimleri, konferans ve şiir dinletileri yapacak. Sakarya Büyükşehir Belediyesi’nin ‘100. Yılında Çanakkale Savaşları’ Fotoğraf Sergisi, AKM Sergi Salonu’nda 13 Mart Cuma gününe kadar ziyaret edilebilecek. Aslında çok sayıda belediyenin oldukça uzun bir etkinlik listesi var. Bunların bir çoğu son anda hazırlanmış hissi veriyor. Halkın ilgisine bakıldığında da 20- 30 kişilik dinleyici gruplarıyla programların gerçekleştiği görülüyor. Bu da etkinlikler mi ilgi çekici olamıyor yoksa halkımız mı ilgisiz diye düşündürtüyor.
Çanakkale için yapılan bir albüm var. Eskişehir Valiliği ve Türk Dünyası Vakfı’nın desteğiyle hazırlanan “Zaferin Yüzüncü Yılı” şiir albümü. Ünlü isimler Çanakkale şiirleri ve cephede yazılan asker mektuplarını yorumluyor. Besteci Can Atilla ise 57. Alay Anısına “Çanakkale 100. Yıl Senfonisi”ni besteledi. Senfoni anma etkinliklerinde seslendirilecek.
Çanakkale’nin 100. yılı için yapılan yerinde duramayan projeler de var. Çanakkale 100. Yıl Gezici Müzesi bunlardan biri. Çanakkale ruhunu yaşatmak üzere hazırlanmış bir sosyal sorumluluk projesi olan müze, savaştan günümüze kalabilmiş orijinal harp malzemelerini, kişisel objeleri, maket ve görselleri 36 pano ve 24 vitrinde sergiliyor. Tarihçi Ahmet Uslu’ya ait tır müze, Çanakkale’nin ilçeleri başta olmak üzere 40 il gezecek. AnadoluJet’in, Çanakkale Zaferi’nin 100. yılı sebebiyle, Çanakkale 2015 - 100. Yıl Koordinasyon Merkezi ile birlikte projelendirdiği “AnadoluJet’le Çanakkale Sohbetleri” de il il geziyor. Tarihçi, Yazar Talha Uğurluel tarafından Çanakkale Zaferi’nin destansı hikâyesi ve savaşın bilinmeyenlerinin anlatıldığı proje 8 binden fazla kişiyle buluştu.
Sinema alanında eksiğimiz hep konuşulur ve tarihimizdeki önemli olayları ya da tarihi kişiliklerimizi bir türlü sinema yoluyla anlatamadığımızı hep söyleriz. Durum söz konusu Çanakkale olunca da değişmiyor. Bugüne kadar çekilen Çanakkale konulu filmlere bakacak olursak, Bir Millet Uyanıyor, Avustralya yapımı Gallipoli / Gelibolu, 2012’de çekilen Çanakkale 1915, yine 2012’de çekilen Çanakkale Çocukları, 2013’te çekilen Sarı Siyah ve Çanakkale Yolun Sonu filmlerini sayabiliriz. Geçtiğimiz günlerde vizyona giren, Avustralya, Türkiye, ABD ortak yapımı olarak Russel Crowe tarafından çekilen Son Umut filmi 1 milyon barajını aşarak Çanakkale konulu filmler arasında en çok izlenen film oldu. Bugüne kadar Çanakkale’yi doğru şekilde sinemada yorumlayamadığımız herkesin ortak görüşü. Hatta Sinan Çetin için evinin bahçesine siper kazarak Çanakkale Savaşı filmi çevirmeye kalktı şeklinde eleştiriler bile yapıldı. Çanakkale Savaşı günlerinde yazılan bir mektubun hikayesini anlatan ‘Son Mektup’ ise 18 Mart’ta 100 ülkede birden vizyona girecek. Yönetmenliğini Özhan Eren’in yaptığı film merakla bekleniyor.
Çanakkale’nin 100. Yılı turizm sektörünü de hareketlendirdi. Avustralya 2015’i Türkiye Yılı ilan etti. Seyahat arama motoru Skyscanner’ın verilerine göre, Nisan ayı için Avustralya’dan Türkiye’ye yapılan uçak bileti aramalarında ciddi bir artış var. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Yurtdışı Türkler ve Akraba topluluklar Başkanlığı ve İngiltere Türk Dili Kültürü ve Eğitim Konsorsiyumu’nun ortaklaşa düzenleyeceği Çanakkale gezisi ‘100 yıl sonra torunları dedeleri ile buluşuyor’ kampanyası kapsamında yapılıyor. Geziye, 15 kız ve 15 erkek öğrenci katılacak. Yunus Emre Enstitüsü de “100 Yıllık Barış Çanakkale” projesiyle, Bakü Türk Kültür Merkezi vasıtasıyla lisans öğrencisi veya lisansüstü mezunu 25 gence, 12-22 Mart tarihleri arasında Çanakkale’yi de içeren bir turla Osmanlının kuruluş coğrafyasını ve başkentlerini gezip görme ve tanıma imkanı sağlayacak. Işık Üniversitesi, şehitlerimizin anısına, “100. Yılında Çanakkale Zaferi Bisiklet Yolculuğu” düzenliyor. 18 Mart’ta İstanbul kampüsünden başlayacak yolculuk 23 Mart 2015 günü Çanakkale Şehitler Abidesinde bitecek.
Çanakkale Zaferi’nin anlatılmasında en önemli alanlardan biri de tabi ki kitaplar. Salim Dağ’ın kaleminden askerimizin verdiği destansı mücadeleyi ortaya koyan “Dur Yolcu Şehitler Diyarı Çanakkale” kitabı, Çanakkale’nin 100. yılına özel yayınlandı. İngiliz tarihçi ve muharebe alanları rehberi Stephen Chambers’ın Anafartalar Cephesi’nin hikâyesini onların gözünden anlatan kitabı ise Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları etiketiyle tarih severlerin beğenilerine sunuldu. Yine İş Kültür’den yayınlanan bir başka kitap ise tecrübeli diplomat Sermet Atacanlı’nın. Atatürk ve Çanakkale’nin Komutanları adını taşıyan kitap Türk ve yabancı üst komuta kadrosuyla ilişkileri, anlaşmazlıkları, kişilik çatışmalarını konu alarak Çanakkale Savaşı’na farklı bir açıdan bakıyor. Ozan Bodur’un Pupa Yayınları’ndan çıkan kitabı Operasyon 1915 Çanakkale kitabı savaşarak geçilemeyen Çanakkale’nin 1918’de hangi oyunlarla geçildiğini anlatıyor.
Çanakkale Rotary Kulübü, Çanakkale’nin 100. Yıl kutlama programı kapsamında, Yıldırım Mayruk 50. Sanat Yıl’ı sebebiyle gerçekleştirilen 2023’e hikâyeler isimli defileyi gerçekleştirdi. Sabancı Olgunlaşma Enstitüsü ise 16 Mart’ta Barış Gelincikleri adlı defilede, Çanakkale’de savaşan Türk, Anzak, Fransız ve İngiliz askerlerinin üniformalarını yeniden yaparak sergileyecek.
Çanakkale’nin 100. yılı sebebiyle pek çok etkinlik düzenleniyor. Bunlar iyi niyetle hazırlanmaya çalışılsa da Çanakkale’nin önemini, bize ne anlattığını, hem tarihi süreç bakımından, hem de günümüze yansımalarını anlatması bakımından - en azından şu ana dek yapılanlar- malesef yeterli değil. Kaldı ki Çanakkale’yi ne yapsak da yeteri kadar anlatabilir miyiz bu da ayrı bir konu... Çanakkale’nin nasıl bir ruh haliyle savunulduğunu günümüze ve gelecek nesillere anlatırken ciddi, yeni ve bilinmeyen konular üzerinde çok önceden planlı bir şekilde hazırlanmak gerekirdi. Bu planlama konusunda geç kalındığını düşünüyorum. Milletimize mal edilen son anda iş yapma ya da bir rüzgar esiyor, biz de yelkenleri şişirelim düşüncesi de elbette söz konusu... Uluslararası bir düzeyde Çanakkale filmi ne yazık ki çekilemedi. Yayın dünyasına bakıldığında pek çok yayın var ama kitaplar genellikle hızla hazırlanan ve tekrar yapan türden. Bu da okuyucu nezdinde bir doygunluğa ve çekingenliğe sebep oluyor. Kitaplar Çanakkale hakkındaki bilgi kirliliğini gidermekten uzak. 100. yılında Çanakkale’yi doğru, objektif anlatma ve gelecek açısından ders alma konusunda hala ve hala çok eksiğiz.... Asıl bu anlamda 100 yılda yayın beklerdim. Ama manzara şöyle; ne bulursak boca edelim... Avustralyalılar 100. yıl için yayınlacak 10 ciltlik bir çalışma için yaklaşık on sene önce çok ciddi araştırmalar başlattılar. Bilmiyorum ülkemizde bu hacimde bir çalışma piyasaya çıkacak mı? Çanakkale bir milletin/devletin yeniden hayata döndüğü bir yer... Ancak biz Çanakkale’yi 100 yıl sonra hakkıyla gündeme getirebilecek miyiz, bilmiyorum...
Çanakkale Savaşı’nın 100. yılındayız ve biz böyle yuvarlak rakamları pek severiz. Çanakkale muharebeleri insanımızın yakın tarihe dair en çok bildiği ya da bildiğini zannettiği tarihi olaylardan bir tanesi. Her sene 18 Mart kutlamaları olur. Bu kutlamalar hamasi nutuklarla, klişe cümlelerle geçiştirilir. Üstüne basarak geçiştirilir diyorum. Çünkü Çanakkale ruhuna ya da Çanakkale’nin gerçekten derinliğine inilerek gençlerimize tanıtılması noktasında çok eksiklik görüyorum. Bu eksiklik sadece gündelik hayattaki hamasi nutuklarda değil. Çanakkale hakkında çalışılmış kaç tane doktora tezi var bir bakın. Bir elin parmaklarını ancak bulur. Bu zaten Çanakkale’ye verdiğimiz önemi çok net ortaya koyar. Geçtiğimiz yıl 1. Dünya Savaşı’nın 100. Yılı için yapılan programlar bir takım tekrardan ibaret yeni birşey söylemeyen bir takım panel ve sempozyumlardan öteye geçemedi. Maalesef Çanakkale için yapılanlardan da bugüne kadar gördüklerimiz tatmin edici değil. Yapılan faaliyetlere kamuoyunun ilgisi nedir diye sorarsanız onda da bir canlılık yok. 18 Mart gelir, heyecanlı törenler yapılır. Sonra Çanakkale’yi 100 yıl daha unuturuz.
Çanakkale’nin 100. Yıldönümü ile ilgili şimdiye kadar düzenlenen etkinlikleri ve devam edecek programda olanları son derece yetersiz görüyorum. Bunun sebebinin de Çanakkale Savaşı’nın öneminin yeterince anlaşılmaması olduğunu düşünüyorum. Milli ve yerel özellikler çok daha ön plana çıkarılıyor. Popüler isimlerle yürütülmeye çalışılıyor. Halbuki 100. Yıl çok daha farklı bir anma hatırlama vesilesi olabilirdi. Problem aslında daha geçen seneden, 1. Dünya savaşının başlamasının 100. Yılından itibaren başladı. Osmanlı İmparatorluğu bu savaşın öznelerinden bir tanesiydi. Gönül isterdi ki geçtiğimiz yılın Ağustos ayından itibaren diğer Avrupa ülkelerinde olduğu gibi bu savaşı yeni baştan değerlendirelim. Keza Sarıkamış ve Çanakkale için popüler, hamaset tarafı ağır basan, çok yerel motifli anma programları düzenleniyor. Çanakkale Savaşı bu konuda isim yapmış tarihçilerin katılımıyla düzenlenen akademik toplantılarla, İslam dünyasına olan etkileri, 1. Dünya Savaşı içerisindeki ve dünya tarihindeki yeriyle çok üst düzey bir şekilde anılmalıydı. Ama şu ana kadar bunu görmüyoruz. Bundan sonrası için de bir işareti yok. Bu konuya yıllarını vermiş uzmanlar görev verilerek yeni bilgilerini halkla paylaşmalarına vesile olunmalıydı.
Sergiler doğru şekilde hazırlanırsa, tarihsel olayları anlatma konusunda iyi bir seçenek. Çanakkale’nin 100. Yılı çerçevesinde pek çok sergi açıldı. Türk Hava Kurumu’nca (THK) açılan ‘’Gökyüzünden cennet vatan’’ adlı fotoğraf sergisi bunlardan biri. Sergide THK yamaç paraşütü öğretmen pilotu Orhan Özgülbaş’ın gökyüzünden çektiği fotoğraflar yer alıyor. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası ise kuruluşundan bu yana oluşturduğu sanat koleksiyonundan özel bir seçkiyi, “Kırmızıdan Maviye, Çağdaş Türk Resim Sanatı” adlı sergiyle Çanakkale’de sanatseverlerle buluşturacak. Savaş objeleri, orijinal belgeler ve belgesel filmlerden oluşan “Derinlerden Siperlere: Çanakkale 1915” sergisine ise Türkiye İş Bankası müzesi ev sahipliği yapıyor. Sergi kara ve deniz savaşlarını iki ayrı bölümde ele alıyor ve askerlerin kişisel günlük ve hatıratlarına da yer veriyor. Ataşehir Belediyesi’nin “100 Yılın Ardından Çanakkale Sergisi” Çanakkale Savaşı’nın bilinmeyen hikayelerini gün yüzüne çıkarmayı hedefliyor. Sergide 21 tablo, 3 heykel ve 20 adet tablolara ait metin yer alıyor. İzmir Folkart Gallery, bugüne kadar yayınlanmamış 100 fotoğraf ile Gelibolu Yarımadası’nda bulunan tarihi eserlerden oluşan “Bir Hürriyet Türküsü” adlı sergiyi 18 Mart Çarşamba günü İzmirliler ile buluşturacak. ÇTSO Çanakkale Evi’nde açılan ‘Çanakkale Savaşları Sergisi’ ise Osmanlı Arşivinde yer alan belgeler üzerinden Çanakkale Savaşı’na bakmamızı sağlıyor. Pera Palace Hotel Jumeirah Avustralya Büyükelçiliği’yle birlikte bir fotoğraf sergisi düzenliyor. Avustralya Savaş Müzesi’nin özel arşivinde yer alan ve Çanakkale Savaşı’nın bugüne kadar yayınlanmamış 20 adet fotoğrafından oluşan koleksiyon, 18 Mart - 30 Haziran 2015 tarihleri arasında oteldeki Atatürk Müze Odası’nda sergilenecek. Çanakkale Savaşı’ndan kalan fotoğraflardan oluşan “Çanakkale Zaferi 100. Yıl Sergisi” ise 13 Mart’ta M1 Merkez Gaziantep AVM’de ziyaretçilerle buluşacak. Bu listeyi uzatmak mümkün. İçeriklerine baktığımızda açılan sergilerin bir kısmının sadece isminde Çanakkale geçiyor. Bir kısmı ise yeni bir şey ortaya koymaktan uzak.
Çanakkale ile ilgili çok sayıda tiyatro oyunu beklerdik. Ancak belediyelerin sergilediği birkaç tiyatro oyunundan başka oyun göremedik. AnadoluJet Çocuk Tiyatrosu’nun çocuklarımıza Çanakkale ruhunu anlatmak için projelendirdiği teknik tiyatro oyunu “Çanakkale Destanı” Ankara’da yaklaşık 3 bin çocuğa ulaştı. 100. yılını kutlayan Şehir Tiyatroları ise Çanakkale’yi bir belgeselle anıyor. “Çanakkale Zaferi”nin 100. yıldönümünde yaklaşık 100 sanatçının katılımıyla gerçekleştirilen “100.Yılda Darülbedayi’den Selam - Çanakkale 1915” belgeseli 17 Mart 2015 Salı akşamı saat 20.00’de Kâğıthane Sadabat Sahnesi’nde ücretsiz olarak seyirciyle buluşacak.
