Modernleşme hevesi, bu ülkede, devletin gayesi ile milletin gayesinin farklılaşmasını sonuçlamıştır. Kimi zaman bu farklılaşmanın süngüyle, dipçikle gözlerden kaçırılması ve saklanması başarılmış olsa da, farklılaşma aslında hiçbir zaman ifna edilebilmiş değildir. Milletin kendisini serbest hissettiği her seferinde bu farklılaşma bir biçimde ortaya çıkmıştır, çıkarılmıştır.
Bu farklılaşma sadece iç politikada değil, dış politikada da etkili ve yönlendirici olmuştur. İç politikada milletin inancıyla zıtlaşan modernleşme dayatmacılığı, dış politikada da inisiyatif kullanılmasına engel teşkil etmiştir. Lozan anlaşmasına göre bile kullanabileceği inisiyatifini sistem adına benimsenildiği söylenen saplantılar yüzünden kullanmaktan mahrum bulunmuştur. Bu durum, onun kişilikli, yön verici bir politika izlemek yerine, edilgen bir pozisyonu yeğlemesini sonuçlamıştır.
Sistemin bekçiliğini üstlendiğini düşünenler dışarıya karşı savunmacı ve özür dileyici bir konumu benimserken, içerde ceberut ve mütecaviz bir tavır göstermekten perva duymamıştır. Olay tümüyle öğreti temeline yaslanmış olduğundan, yani reel politikanın isterlerine göre hareket etme yerine saplantılara göre yön tayin edildiğinden, bu durum, ülke yönetiminde ortaya politika yerine entrika belâsını çıkarmıştır. Geleneksel politikanın kaideten tümüyle entrika yöntemine dayandırılmış olduğunu söyleyebiliriz. Entrika, sistemin iç mantığından beslenmiştir. Buna rağmen, hem içerde, hem dışarıda inisiyatif kullanılması mümkün olabilirdi.
Son onüç yıldan bu yana gerek iç politikada, gerek uluslararası ilişkilerde inisiyatifin ele geçirildiğini ve kullanılmakta olduğunu söyleyebiliriz. Ancak bu inisiyatif pratikte şimdiki iktidarın uhdesine bağlı kalmış görünüyor. Durumun iktidarların değişmesine bağlı kalmaktan kurtarılması için ilkenin kurumsallaştırılması gerekir. Başka söyleyişle devletin gayesi ile milletin gayesinin özdeşleştirilmesi anayasa hükmü ile güvence altına alınmak gerekir.
Halkın, bir daha ufuksuz, fikirsiz, basiretsiz, ferasetsiz, izansız entrikacı politikacılar yüzünden devletin gayesi ile kendi gayesinin ayrıştırıldığı günlere dönmek isteyeceğine ihtimal vermek istemiyorum. Onun izanı ve basireti böyle bir ihtimalin tecellisini reddedecektir. Bu sonuç da, tekraren söylüyorum, yeni bir anayasa yapılarak sağlanabilir.
