Tarihin en uzun yüzyılı çoktan bitti bile

Görünürde tarihin en uzun yüzyılı bu hafta bitiyor ve yeni bir yüzyılla birlikte yeni bir binyıl başlıyor. Gerçekten 20. yüzyıl 31 Aralık günü bitip yeni yüzyıl 1 Ocak günü mü başlayacak? Takvim yapraklarına bakarak cevaplayacak olursak durum böyle, ama tarihin akışına ve olayların gelişimine bakarak bir cevap vermeye çalışırsak vereceğimiz cevap bundan çok farklı olacaktır.

Aslında 20. yüzyıl çoktan bitip tarihe karışmış durumdadır. Biz birkaç yıldır 21. yüzyılı yaşamaktayız. Bunu da nereden çıkardınız diye sorabilirsiniz, ama gerçek bul.

Tarihin akışına baktığımızda yüzyılların, çağların ve belli dönemlerin takvim yapraklarıyla değil geleceği etkileyen köklü olaylarla belirlendiğini görürüz. Hiçbir çağ ve hatta hiçbir yüzyıl takvim yapraklarının gösterdiği ay ve günlerle başlamamıştır. Her yeni çağ ve yüzyıl, kendisini öncesinden ayıran köklü olaylarla başlamış ve bitmiştir.

Tarihin akışını takvim yapraklarıyla okursak zaman içindeki gelişmeyi ve ileriye doğru gidişi değerlendirmemiz çok zorlaşır. Tarihin akışı açısından 31 Aralık ile 1 Ocak günleri arasında hiçbir farklılık yoktur. Oysaki 31 Aralık 1999'un, 20. yüzyılın; 1 Ocak ise 2000 yılının ve 21. yüzyılındır.

20. yüzyıl 1989'da bitti

Macar asıllı Fransız siyaset bilimcilerinden François Frejtö, 20. yüzyıl için "bu yüzyıl çok uzundu..." diye cevap veriyor. Frejtö elbette ki haklıdır. Matematiksel olarak her yüzyıl gibi 20. yüzyıl da yüz adet bir yıldan ibarettir, ama onun dikkat çektiği burası değildir. Bu zaman zarfında meydana gelmiş olaylar, yaşananlar, değişmeler ve dinamikler açısından bakıldığında 20. yüzyıl kendisinden öncekilerle karşılaştırıldığında gerçekten de çok uzun bir yüzyıl olmuştur.

Genelde dünyada her yüzyılda bir köklü değişmelerin meydana geldiği gözlenmektedir. Oysaki 20. yüzyılda bir değil birkaç köklü değişme oldu. Dünya sistemi birkaç kez değişti. Teknolojik sistem yenilendi. Daha da önemlisi insanlığın en önemli dönemeçlerinden biri geride bırakılarak yeni bir çağa, yeni bir üretim ilişkileri biçimine geçildi.

Uzun 20. yüzyılda olup bitenleri çok hızlı şekilde bir kez daha hatırlamakta yarar var:

İki büyü dünya savaşı bu yüzyılda meydana geldi. 1914'te başlayan Birinci Dünya Savaşı, 19. yüzyılı bitiren bir savaş oldu. Olayların akışına bakarsak 19. yüzyıl 31 Aralık 1899 günü bitmiş değil, yüzyıl 1918'de tamamlanmıştır. Zira 19. yüzyılın dünya sistemi, siyasi sistemleri, değerleri, devlete şekilleri savaşın sonuna kadar devam etmiştir. Bu savaş bir bakıma 19. yüzyılın hakim sistemi olan "imparatorluklar"la yeni yüzyılın egemen devleti olacak olan "ulus-devlet"lerin savaşı idi. Ve bunu imparatorluklar kaybetti.

Savaştan sonra kurulan dünya sistemini İkinci Dünya Savaşı sonlandırmış oldu. İki savaş arasındaki sistem bir asır bile yaşamadı. İlk savaşın muzaffer devletleri ikinci savaşta zor durumda kaldılar ve bu savaşta yeni aktörler tarih sahnesinde öne geçtiler. İkinci savaştan sonraki dünya sistemi ABD ile SSCB'nin iradeleriyle yoğruldu. Bu iki devlet adeta dünyayı karşıt kutuplara ayırdılar ve geliştirdikleri "dehşet dengesi"yle tarihin akışına hükmettiler. Soğuk Savaş adı verilen bu sistem, 20. yüzyıl ikinci yarısının hakim özelliği idi. 1989 yılında Berlin Duvarı'nın çökmesiyle başlayan süreçte SSCB'nin yeni bir savaş olmaksızın dağılması 20. yüzyılı bitirmiş oldu. 1990'da artık SSCB yoktu ve SSCB ile birlikte yüzyıl da tarihe mal olmuştu.

SSCB'siz başlayan yeni dönem yeni bir yüzyılın başlangıcı olmuştur. Bu bakımdan olaylarla değerlendirdiğimizde 21. yüzyıl 1990'da başlamış bulunuyordu ve biz on yıldır 21. yüzyılı yaşamaktayız.

Dünya sistemi açısından 21. yüzyılın en önemli özelliği ABD'nin süper güç olarak dünya sahnesinde tek kalması ve "Pax americana" döneminin başlamış olmasıdır. Tek kutuplu bir dünya sisteminde yaşamakta olduğumuz herkesin dikkatini çekmektedir.

Bu uzun yüzyılda üç ayrı dünya sisteminin yaşandığını söylemek mümkün. İki dünya savaşı arasında çok kutuplu ve Avrupa merkezli bir dünya sistemi, ikinci savaştan sonra iki kutuplu ve ABD ile SSCB merkezli bir sistem, 1990'dan bu yana da tek kutuplu ve ABD merkezli bir sistem yaşanmaktadır.

Sanayi çağı bitti enformasyon çağı başladı

Çağı değiştiren diğer en önemli gelişme ise sanayi teknolojisinin yerini enformasyon ve bilgi teknolojisinin alması ve bununla birlikte meydana gelen değişikliklerdir. İnsanlık tarihinin en önemli aşamalarını oluşturan tarım ve sanayi dönemleri artık geride kalmış bilgi ve enformasyon çağı başlamıştır. Bu çağın taşıyıcıları olan internet, bilgisayar, uydu teknolojileri, kablolu televizyon yayınları, mikroçip teknolojileri bütün siyasi ve sosyal ilişkileri baştan sona etkilemiş ve yeni bir yapılanmayı zorunlu hale getirmişlerdir.

Bu sebeple enformasyon teknolojilerindeki bu teknolojik gelişme bu hafta sonunda gerçekleşmekte değil bunu seksenli yıllara geri götürmek gerekir. Yeni yüzyılı başlatan en önemli bir diğer gelişme de mikroelektronik teknolojisindeki yeni gelişmelerin ortaya çıkışıdır.

Takvimdeki göstergeler fazla bir anlam ifade etmiyor, önemli olan olayların ve gelişmelerin toplum ve siyaset hayatında meydana getirdiği köklü değişmelerdir. 21. yüzyılı birkaç yıldır yaşıyoruz, bu hafta sonunda takvimlerdeki 31 Aralık yaprağını çıkarıp 1 Ocak'ın başlaması fazla bir anlam ifade etmiyor. Yeni yüzyılı 1 Ocak gününde değil yaşanan gelişmelerde aramak gerekir.