'İslam'ın Rönesansı'

1869-1917 yılları arasında yaşamış Alman şarkiyatçı Adam Mez'in tereddütsüz başyapıt olarak nitelendirilecek İslam'ın Rönesansı başlıklı kitabı nihayet Türkçe'ye kazandırıldı. İnsan Yayınları'nın yayımladığı kitap, İslam kültür ve medeniyet tarihi konusunda yazılan en önemli eserlerden biri olarak kabul ediliyor.

Kitap, İslam medeniyeti'nin, İslam'ın doğuşundan 4. yüzyıla kadarki süreçte geliştirdiği kurumların tarihini inceliyor. Ama kuru bir kurumlar tarihi dökümü yapmıyor: Adam Mez'in asıl uzmanlık alanı Arap edebiyatı ve şiiri olduğu için, yazar, bu süre içinde farklı coğrafyalarda yaşayan Müslüman toplumların geliştirdikleri kurumların deyim yerindeyse "canlı-kanlı" portresini çiziyor. Öyle ki, 29 bölümden oluşan kitabın herhangi bir bölümünden veya herhangi bir yerinden kitabı okumaya başladığınızda kitabı elinizden bırakmak istemiyorsunuz. Bir anda kendinizi anlatılan atmosferdeymiş gibi hissediyorsunuz ve girdiğiniz atmosferden çıkmamak için direniyorsunuz.

Elbette ki bu, yazarın geliştirdiği anlatım tekniğiyle doğrudan ilintili bir şey: Çünkü yazar geliştirdiği kısmen anlatıya/tahkiyeye dayalı tarihyazımı tekniğiyle sizi metne bağlamayı başarıyor. O yüzden kitabı bir solukta okumak istiyorsunuz. Kurumlar tarihi gibi ilk bakışta kuru ve sıkıcı gelebilecek bir konu, yazarın ustalıklı anlatımıyla sürükleyici, okuyucuyu yazarın çıktığı yolculuk serüvenine katılmaya davet edici üslubu, metnin hem zevkle, hem de "kolay" okunmasına katkıda bulunuyor.

Üslubunun ötesinde, kitabın zevkle, heyecanla ve bir solukta okunmasını mümkün kılan asıl önemli yanı, yazarın kitabın çatısını kurarken yoğunluklu olarak İslami kaynaklara başvuruyor olması: Kitabı okumaya başladığınızda Adam Mez'in konusunu ne denli iyi bildiğini; bilgisinin derinliğini ve zenginliğini ve dolayısıyla ele aldığı konuyu her yaştan, kültürel ve entelektüel gruptan insanın zevkle okuyabileceği şekilde ustalıkla kaleme aldığını çok iyi farkediyorsunuz.

Kitabın zevkle ve merakla okunmasını kolaylaştıran bir başka nokta da, yazarın yer yer İslam kültür ve medeniyetinin başat kurumlarını, bu kurumları oluşturan dinamikleri incelerken bunları diğer kültür ve medeniyetlerle karşılaştırması.

Kitapta incelenen kurumlardan bazıları şunlar: İmparatorluk, emirler, idare, vezir, maliye işleri, halife sarayı, aristokrasi, kölelik, kadılar, sanayi, ticaret, denizcilik..

Adam Mez'in uzmanlık alanının dönemin edebiyat ve şiiri olması, kitapta ele alınan dönemde Müslümanların, edebiyat, sanat kültür ve düşünce hayatlarını incelemesine de imkan tanımış.

Yazar ayrıca, Yahudiler ve Hıristiyanlar'la Müslümanlar arasındaki ilişkileri, ilişki biçimlerini; Müslümanlar'ın günlük hayatlarını nasıl sürdürdüklerini, ahlaki özelliklerini, deruni ilgilerini çok güzel resmediyor.

Ayrıca âlimlerin, siyaset adamlarının, bürokratların da portrelerini, ilgilerini, toplumla ilişkilerini de ustalıkla anlatıyor.

Zaten kitabı hem zevkle, merakla ve heyecanla okutan; hem de yazarın daha başarılı olduğu bölümler de kitabın bu bölümleri.

Elitist söylemlerin indirgemecilik ve "selefi budamalar"la malûl olduğu; tarih ve medeniyet bilincinin ıskalandığı ve dolayısıyla İslam etrafında geliştirilen "proje"lerin yaşanan gerçeklikleri ve sorunları hiçe saydığı bir zaman diliminde "ayakları yere basan", İslami dinamiklerin ve anlam haritalarının yeni şekillerde icat edilmesini mümkün kılacak kuşatıcı, uzun soluklu, ufuk ve zihin açıcı bir şeyler söyleyebilmek için İslam kültür ve medeniyet tarihini çok iyi bilmek ve kavramak gerekiyor.

Doğrudan aydınları ilgilendirdiği söylenebilecek bir konuyu hemen her kesi(mi)n anlayacağı bir dille özenle ve ustalıkla işleyen Adam Mez'in kitabı, böylesi bir çabanın ve performansın geliştirilmesinde karınca kararınca katkısı olacak önemli bir metin.

Böylesine devasa ve ansiklopedik bir kitapta atlanmaması gereken bir-iki eksikliğe de dikkat çekmekte yarar var: Birincisi, kitaba eklenen indeks çok yetersiz. Okuyucuların bu tür bir kitaptan azami ölçüde yararlanabilmeleri için esaslı ve ayrıntılı bir indeks hazırlanması şart.

İkincisi de, kitaba uzman bir kişinin doyurucu bir sunuş yazısı yazması çok yararlı olurdu: Hem yazarı daha ayrıntılı tanıtabilmek; hem de bu metnin İslam kültür ve medeniyet tarihi araştırmalarında nerede durduğunu belirlemek bakımından bu tür bir bölümün eklenmesine ihtiyaç var. Bu eksikliklerin kitabın yeni baskılarında giderileceğini umuyorum.

İnsan Yayınları'nı bu önemli kitabı geç de olsa Türkçe'ye kazandırdığı için kutluyorum.