Makedonya (I)

Recep Tayyip Erdoğan başkanlığında 27 kişilik bir heyetle yaptığımız Makedonya ziyareti, gezip tozmanın ve siyasi görüşmelerin de nasıl bir "beyin fırtınası"na dönüşebileceğini gösterdi. 6 günlük bir ziyaret içinde, bir "devlet" olmaktan çok etnik ilişkiler ve dini gerilimler temelinde kurgulanmış bir "laboratuvar"a benzeyen Makedonya'da tesbit ettiğimiz her sahne, birikimlerimiz üzerinde "kışkırtıcı" bir etki yarattı.

Heyetimizde, parlamenterler, belediye başkanları, işadamları ve gazeteciler bulunduğundan, her gözlem noktasının çok yönlü değerlendirilebilmesi mümkün oldu. Bütün değerlendirmelerde ise siyasetbilimcilerin adını "balkanizasyon" olarak koydukları durumun gerçekte ne büyük acılara ve kayıplara yardım ve yataklık ettiğini en çıplak biçimiyle gördük. Görünen her ilişki, temas edilen her durum ve karşılaşılan her yapı, aradan bir 5 dakika geçtikten sonra "strip-tease" yapmaya başlıyor ve insanoğlunun kendi cinsine kıyma yeteneğini deşifre ediyordu.

Siyasetbilimcilerin büyük bir çoğunluğu, "balkanizasyon" ile "lübnanizasyon" kavramları arasında büyük bir ayrım gözetmezler. Her iki kavramı da etnisite ve din temelinde yer yer ayrışmış yer yer de giriftleşmiş karmaşık ilişkileri tanımlamak üzere kullanırlar. Daha ampirik çalışmalar yapan kimi siyasetbilimciler ise "balkanizasyon"u "lübnanizasyon"dan belirli kıstaslarla ayırırlar. İlk elde bir "doz farklılığına" tekabül eden bu ayrıştırma çabası, aslında "içerik farklılığına"da karşılık gelir. "Lübnanizasyon"da tabana yayılmış gerilimler de çok etkili olmakla birlikte etnik ya da dini "çatışma alanlarının" tarifinde devletten topluluklara dönük, "yukarıdan aşağıya" tasarruflar çok etkilidir. "Balkanizasyon" ise devletlerden topluluklara ve işin perde gerisinde dinsel otoriteden toplumsal otoritelere pompalanan kışkırtıcılıklardan çok daha fazla "aşağıdan yukarıya" hareketliliklerin etkinliğini tarif eder: Milliyetçilikler, toplulukların ontolojisine sinmiştir. "Öteki"ni reddetme ve asimile etme çabası olmaksızın kendini topluluk olarak tarif etme yeteneği yoktur. Bu nedenle, topluluklardan siyasete yönelen ve siyaseti kuşatan "aşağıdan yukarıya milliyetçilik" çok daha etkilidir.

Pax Romana'dan Pax Ottoman'a ve Pax Americana'ya kadar bütün büyük entegrasyonların en büyük problemi işte bu "aşağıdan yukarıya" ilerleyen tümörü kontrol altına alabilmekte düğümlenmiştir. Makedonya'yı gezerken gördüğüm her sahnede bu problemin çarpıcılığı ile başbaşa kaldım. Aklımdan bugüne kadar seyrettiğim onlarca komplo filmi geçti. Dünyanın en önemli komplo uzmanları biraraya gelse ve kimsenin işin içinden çıkamayacağı bir komployu harekete geçirmeye uğraşsa, yaptıkları bizim gördüklerimize yine de erişemezdi, diye düşündüm.

Her etnisitenin ve dinsel aidiyetin ancak karşısındaki "ötekileştirerek" kendisini varetmeye giriştiği Hegelyen "olumsuzlayarak olumlama" çabası siyasetin bir tür "metafizikleştirme" yoluyla nasıl inşa edildiğini ve bu yolla inşa edilmiş siyasetin sorunları çözme yerine, sorunlara bekçilik etme statikliğinde nasıl boğulduğunu gösteriyordu. "Ötekileştirme" çabasından çok uzak kalamamakla birlikte Müslümanlar'ın "öteki" ile olumlu diyalog kurmanın gereğine en azından "söylemsel" olarak da olsa sahiplenmeleri son derece anlamlıydı. Bu konudaki pratikler daha çok Osmanlı'nın tarihsel tecrübesine gönderme yapılarak kolayca temellendirilebiliyordu. Ayrıca Müslümanlar'ın başında kilise gibi bir kurumun olmaması, ilk anda varlıklarını korumadaki zorluklarını ortaya koyuyorduysa da biraz eşelenince bir Kilise'nin olmamasının potansiyellerini olumlu kanallara akıtma bakımından, ne kadar ufuk açıcı olduğu görülebiliyordu...

En ilginç tesbitler ise Makedonya'da çatışmanın ve uzlaşmanın ekonomi-politiğine dair. Bu konu, Çarşamba'ya...