BERCAN TUTAR / GAZETECİ

Din işleri 'ahiret'e mi BIRAKILMALIDIR?

Artık din işleri devlet eliyle yürütülmekte, fakat zapt edilen vakıfların ayırdığı kadar akar, tahsis edilen amaca harcanmamaktadır. Harcananlar da vergilerle karşılanmaktadır. Vakıf idaresinde iken daha fazla sayıda din görevlisi -mesela Süleymaniye Camii'nde 170 kişi- ile din hizmetleri yürütülürken, şimdi her camiye bir imam ve bir müezzin bile çok görülebilmektedir.

Geçtiğimiz günlerde Diyanet teşkilatına verilecek kadronun artırılması hükûmet ve meclis üyeleri ile beraber gazeteciler arasında da tartılışıldı. Bütün bu tartışmalar sırasında dikkate alınması gereken çok önemli bir noktanın ihmal edilmesi sebebiyle Diyanet teşkilatı kadrosundan öte din hizmetlerinin vaziyeti ve gereği tartışılıyor, meselenin garip bir hal alıyor.

Şöyle ki; 1924 öncesinde bir çok başka faaliyet gibi din hizmetleri de tesis edilen vakıflar yoluyla ifa edilirdi. Vakıf, İslam Hukukuna göre mülkiyeti Allahía geliri kullarına bırakılmış mal; hukuktaki tarifiyle de belli bir amaç için tahsis edilmiş mal topluluğudur. Mal sahipleri kendi mallarından arzu ettikleri bir maksat için kendi belirledikleri şartlarla harcanması için ayırır, mahkemede de tescil ettirerek vakıf tesis ederlerdi. Vakıflar, mütevellilerince idare edilir ve devlet makamlarınca da takip ve murakaba edilirdi. Sağlık, eğitim hizmetleri gibi din eğitimi veren ve din hizmetlerini gören müesseler de (cami, medrese, imarethane, tekke, türbe vs.) varlıklı kişilerin kendi mülklerinden ayırarak tesis ettikleri vakıfların gelirleriyle kurulur ve yürütülür, görevlilerinin ücretleri de bu gelirlerle ödenirdi. Bunları takip eden makamlar da Osmanlı Devleti'nin Meşihât Makamı ve Ankara Hükûmeti'nin Şer'iyye ve Evkaf Vekaleti idi. 1924'te Şeríiyye ve Evkaf Vekaleti lağvedilmiş, vakıflar, -kanunun ifadesiyle- 'zapt' edilip kurulan Vakfılar Umum Müdürlüğüíne bağlanmış, vakıfların ifa ettiği hizmetlerin devlet kurumları eliyle, din işlerinin de ancak Diyanet İşleri Riyaseti'nce yürütüleceğine karar verilmiştir. Böylece vakıflarëzaptí edilmiş, hatta bazı vakıf mülkler satılıp gelirleri hazineye ve kurulan katma bütçeli idarelere aktarılmıştır. Kapatılan medrese, tekke ve türbelerin mülk ve gelirlerine el konulmuş, bir kısım camiler de kapatılıp başka maksatla kullanılmıştır. Din işleri de devlet tarafından görülmeye ve görenler devlet memuru olduklarından ücretleri hazineden ödenmeye başlanmıştır. Artık din işleri devlet eliyle yürütülmekte, fakat zapt edilen vakıfların ayırdığı kadar akar tahsis edilen amaca harcanmamaktadır. Harcananlar da vergilerle karşılanmaktadır. Vakıf idaresinde iken daha fazla sayıda din görevlisi -mesela Süleymaniye Camii'nde 170 kişi- ile din hizmetleri yürütülürken şimdi her camiye bir imam ve bir müezzin bile çok görülebilmektedir.

İstanbul Vakıflar Bölge Müdürlüğü yetkilileri, din hizmetleri, eğitim, sağlık, şehircilik, bayındırlık hizmetleri ve askeri hizmetlerin bir kısmının vakıflar tarafından yerine getirildiğini övünçle söylüyor ve şöyle bir iktibasta bulunuyor: 'Osmanlı İmparatorluğu devrinde pek büyük bir inkişafa mazhar olan vakıflar sayesinde bir adam vakıf bir yerde doğar, vakıf beşikte uyur, vakıf mallarından yer ve içer, vakıf kitaplardan okur, vakıf bir medresede hocalık eder, vakıf idaresinden ücretini alır ve öldüğünde vakıf bir tabuta konur, vakıf mezarlığa gömülürdü.' Ancak kendisinin de idare edenler arasında olduğu bu vakıfların niye artık bunları yapmadığıyla ilgileniyor gibi gözükmüyor.

Bu konuyla ilgili olarak bazı aydınlar 'laik devlette yalnız dünyaya yönelik değil ahirete yönelik hizmet de vermek düşündürücüdür' diyor. "KİT durumuna gelen Diyanet'ten nasıl kurtulunur" deniyor. Oysa biliyorum ki cami cemaatinin böyle bir meselesi yok. Yalnız cami dışında 'cemaat' olmuşların Diyanet'in yerinde olmak arzuları olabilir. Görüyorsunuz ki insanların gönüllü kurdukları müesseseler ve vakfettiği gelirler zorla alınmış ve 'gelirini biz alacağız hizmeti de biz yürüteceğiz' denmiş. Bu durumda artık din işi diye -hatta yerine ahiret işi diyerek- üzerine aldığı vazifeyi yapmamak hukuksuzluktan başka ne olur? İşte bu sebeple din hizmetlerinn sağlık veya eğitim hizmetinden pek farkı yoktur. Problem çözmek için düşünmek yetmiyor, bilmek ve hakkaniyete riayet etmek de gerekiyor.

Evet, izah etmeye çalıştığım husus şudur: Bahsettiğiniz mesele devlet gelirlerinin nerelerde harcanacağı yahut yürütülen kamu hizmetlerinin hizmeti almayanlardan karşılanıp karşılanamayacağından ibaret değildir. Hatta bu mesele yalnızca din hizmetleriyle değil, eğitim ile, sivil müesseselerin durumuyla, vakıf ve mülkiyet hukuku ile, diğer kamu hizmetlerinin yürütülüşüyle, pek çok tarihi eserin harap haliyle, yani vatandaşının hayır yapmış olmak maksadıyla tahsis ettiği malları devletin zaptedip ne yaptığıyla alakalıdır.

Şimdi soruyorum:

1) Bütün bu hizmetleri gören vakıflara ve mallarına ne oldu? 2) Şimdi bütün bunları bilenler ya da henüz öğrenenler acaba zapt edilen vakıflarla mı yoksa din hizmetlerinin Diyanet'le değil de nasl yürütüleceğini mi düşünürler? 3) Ülkemizde bu soruları sormaya ve cebap almaya yetecek kadar 'her hukuk devletinde olması gereken- demokrasi ve mesuliyet hissi' yok mudur?

KADİR TURGUT / ÖĞRENCİ

İstikamet nereye?

Toplum olarak farkında olsak da, olmasak da derinliği ölçümsüz bir uçurumun kenarındayız. Öyle bir uçurum, öyle bir irtifa kaybı, öyle bir sarhoşluk hali ki, aklımızı başımızdan, başımızı gövdemizden, gövdemizi imanın nurlu atlasından ayırıyor. Ve öyle bir yangın ki kapımızın eşiğinde ve evimizde... Bir Allah dostunun tasvirinde ifadesini bulduğu gibi, 'evimiz tutuşmuş yanıyor.' Evimizde evladımız var ve evladımızın yanması demek imanın yangına teslim olması demek. Sonrası elbette ki insanın en büyük imkanının elinden gitmesi, en kıymettar sermayesinin telef olması demek. Peki bu yangın kapılarımıza kadar yaklaşırken biz neredeydik? Yangın evimizi sardığında ne yapabildik/ yapabiliyoruz? Birinci ihtimal ya evimizi boş bıraktık, yani kalbimizi, yani hayatımızın merkezini.. İkinci ihtimal yangının tesirini ve küçüklüğünü dikkate almayarak, bekledik ya da seyirci kaldık.. Üçüncü ihtimal ki bu zora talip olanların ve işlerini şansa bırakmayanların durumudur; elimize bir kova su -can suyu- aldık cansiperane yangına daldık ne varsa kurtarmaya çalıştık yani müdahil olduk. Ama yangının büyüklüğü karşısında acz içinde kaldık.

Hepimiz durumdan şikayetçiyiz, hepimiz yaşadığız hayatımızın her dakikasının aleyhimize işlediğini düşünüyoruz. Hatta kimi zaman arzın bu kadar çirkefliği ve rezaleti nasıl taşıyabildiğine şaşırıyoruz. Bütün işini, gücünü bırakıp şikayetçi olan insanlara yapabilecek hiçbir şeyimiz yok. Hakikatte de şikayeti adet haline getirmek ne kadar vahim bir durum değil mi? Biz umarım böyle bir çözümü (!) tercih edenlerden değilizdir. Çünkü insanın dünya hayatında istikametini hikmet ve hakikat tayin etmeli-ki hikmet ve hakikate talip olanların şikayetten çok, çözüme katkıları vardır-. Yoksa bir nida duyulur: 'Ey İnsan! İstikamet nereye?' Bu soruya zamansız muhatap olmamak için, her gün kendimizi sorgulayarak kurtuluşa katkıda bulunabiliriz. Şikayeti tercih etmeyenlerin durumu ise; onlar zaten şikayeti rehber edinmemekle ilk hamleyi yapmış oluyorlar. Yani bu demektir ki şikayet dışında bir şeyler yapıyorlar. İkincisi, toplumu saran ahlakî, vicdanî, insanî yangının farkında oldukları için çözümü konuşabilme iradesine/yetisine sahipler. Üçüncüsü, nefisle olan mücahede ve mücadelede evlerini boş bırakmıyorlar, yani özlerini muhafaza ediyor demektir. Dördüncüsü, onları sadece hakikatten ve hikmetten uzak kalmak korkuttuğu için yangın onların korkularını büyütmüyor çünkü evinden (kalp) emin, imkanlarından (iman) emin.. Öyle ya 'istikameti eğri olanın, kalbi doğru olmaz' veya 'istikameti doğru olanın, kalbinde eğrilik bulamazsın.' İstikamette doğruluğu, önce kalbin doğru olması tesis ediyor. Kalbin doğru olması da, hayata bakışı değiştiriyor, şikayet kapısını kapatıyor,hayatı anlamlandırıyor, istikameti dosdoğru kılıyor.

KÂMİL BÜYÜKER / ARAŞTIRMACI